კიია – გაუჩინარებული დედოფალი

ერთადერთი რამ, რაც ჩვენ დედოფალ კიიას შესახებ ვიცით, მისი სახელია, რომელიც რამდენიმენაირად შეგვიძლია წავიკითხოთ: კიია, კია, კაია. ფაქტია, რომ ის ფარაონ ეხნატონის ცოლი იყო და ატარებდა ტიტულს „დიდებული და საყვარელი ცოლი“. სხვა ნებისმიერი ინფორმაცია, მხოლოდ ფაქტები და ვარაუდებია, რომლებიც ამარნას პერიოდის სხვადასხვა ქალებს აერთიანებს. დაიკარგა მისი წარმომავლობა, მისი ცხოვრების დეტალები, ყველაფერი, რაც ოდესღაც დედოფლის ცხოვრებაში ხდებოდა. კიიას არსებობა სამუდამო დავიწყებას მიეცა 1959 წლამდე, როდესაც პატარა კოსმეტიკის ყუთზე მეტროპოლიტანის მუზეუმში არ აღმოაჩინეს წარწერა.

დედოფალი კიიას სახელი იეროგლიფებით.

ნეფერტიტისაგან განსხვავებით (ეხნატონის მთავარი ცოლი და დედოფალი) კიიას ცხოვრების დეტალები, არ იწერებოდა და იკვეთებოდა ტაძრებზე, სამარხებსა და თუნდაც ნებისმიერ ინტერიერზე. მისი სახელიც განსხვავებულია ძველ ეგვიპტური სახელებისაგან განსხვავებით; სწორედ ამიტომ გავრცელებული ინფორმაციით, ის უცხოელი უნდა ყოფილიყო.  შემორჩენილ მწირ ინფორმაცაციაზე დაყრდნობით ვიცით, რომ კიია საკმაოდ ძლიერი ფიგურა იყო ეხნატონის მეფობის შუა წლებში, ამ პერიოდში დედოფალმა გოგონაც კი გააჩინა. თუმცა ფარაონის გარდაცვალებამდე რამოდენიმე წლით ადრე, კიია უკვალოდ ქრება ისტორიიდან.

დედოფალ კიიას რელიეფი მეტროპოლიტენის მუზეუმიდან.

საიდან იყო წარმოშობით კიია?

კიიას საიდუმლოებანი, მისი წარმოშობიდან იწყება. მრავალი ვერსიიდან, უფრო დამაჯერებელი ორი ვარიანტი იკვეთება. ცნობილია, რომ ეხნატონის ერთ-ერთი ცოლი, მითანის სამეფოდან იყო (თანამედროვე ჩრდილოეთ სირია), მისი სახელა თადუხიფა და სამეფო კარმა, ფარაონს, როგორც დიპლომატიური ძღვენი, ისე გამუგზავნა. სახელი კიია, კი სამეფო კარზე დაარქვეს, როგორც საალესო ფორმა მისი მითანური სახელისა. ახეტატონში აღმოჩენილი დიპლომატიურ მიმოწერაში, მითანში გაგზავნილი 29 წერილიდან, 27 დასტურდება, რომ თადუხიფა მართლაც გახდა ეხნატონის ერთ-ერთი დედოფალი. დედოფლის გარდაცვალების თარიღიც უცნობია, სავარაუდოდ ეხნატონის მეფობის მე-12 – 13 წელი.

კიიას სახელი მხოლოდ ამარნას დოკუმენტებში გვხვდება. ეხნაპონის მეფობის პირველი 4 წლის განმავლობაში, სამეფო ოჯახი თებეში რჩება, მე-5 წელს უკვე ახალ დედაქალაქში – ახეტატონში გადადიან. დედაქალაქის გარშემო ე.წ. სასაზღვრო სტელები აღმართეს და აქაა დედოფლის სახელი დაფიქსირებული, თუმცა რამდენიმე წლის შემდეგ, კიიას სახელსა და ტიტულებს, ეხნატონის ერთ-ერთი ქალიშვილის მერიტატენის სახელით ცვლიან.

დედაქალაქში არსებული ერთ-ერთი სამლოცველო პერ-ატენი (ატონის სახლი) სწორედ კიიას სახელს ატარებდა, მოგვიანებით აქაც გააქრეს მისი სახელი და მერიტატენითა და ანხესენპაატენით შეცვალეს. აქ არსებული წარწერები გვამცნობენ, რომ კიიას ქალიშვილი შეეძინა ფარაონისაგან, რომლის სახელიც, ისტორიამ არ შემოგვინახა, სავარაუდოდ ბეკეტატენი.

პერ ატონი. ახეტატონი

კიიას სახელთან დაკავშირებული არტეფაქტი ოქროს სარკოფაგია, რომელიც მეფეთა ველზე 55 სამარხში აღამოჩინეს. სარკოფაგი ატონის კულტის მიმდევარი ქალბატონისათვისაა დამზადებული, თუმცა შიგნით მამაკაცის მუმია აღმოაჩინეს. დამზადების სტილი და შემორჩენილი წარწერები აშკარად მიუთითებს ეხნატონის მეფობის პერიოდზე. გავრცელებული ვერსიის თანახმად, სარკოფაგის თავდაპირველი მფლობელი დედოფალი კიიაა. რატომ მოხდა სარკოფაგების შეცვლა, სადაა კიიას მუმია ამჟამად გადანახული, ამ დროისათვის ბურუსითაა მოცული.
მკვლევარები, ვინც კიიას ცხოვრებას სწავლობენ, ინფორმაციის საოცარ სიმწირეს განიცდიან. ერთ-ერთი ცნობილი არტეფაქტი, რომელიც დედოფლის სახელს უკავშირდება, მეფეთა ველზე აღმოჩენილი კანოპებია. ოთხივე კანოპა, ახალი სამეფოს ხელოვნების საოცარ ნიმუშია, რომელიც ამარნას პერიოდის სამეფო კარის წევრ ქალბატონს გამოსახავს; კიია, მერიტამენი, ნეფერტიტი, ტიია – სავარაუდო მფლობელის სია საკმაოდ გრძელია. კიიას სხვა რელიეფებსა და ამულეტებთან შედარებისას, მკვლევარების ვარაუდი მყარდება, რომ მფლობელი ზუსტად ახეტატონის გაუჩინარებული დედოფალია.

დედოფალ კიიას კანოპები

კიიას შესახებ უკანასკნელი ცნობა, ეხნატონის მეფობის მე-11 წლით თარიღდება. ახეტატონში აღმოჩენილი ღვინის დოქზე, დაწერილია, რომ ღვინო დაწურულია, დედოფალ კიიას საკუთარი ვენახიდან. ამის შემდეგ, დედოფალი იღუპება, გაძევებულ იქნა ქალაქიდან, თუ უბრალოდ დოკუმენტები დაიკარგა მის შესახებ და დიდ ხანს და ბედნიერად ცხოვრობდა, სრულად გაურკვეველია. მისი სახელები და ტიტულები, ეხნატონის ქალიშვილის, მერიტამენის სახელებით იცვლება.

დოქი კიიას სახელითა და ტიტულებით. მეტროპოლიტენის მუზეუმი.

როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნე, მცირე დეტალები და ინფორმაცია, რომელიც ჩვენს ხელთაა, მხოლოდ თავსატეხის მცირე ნაწილია; დამსხვრეული მონუმენტები, რელიეფები და თითქმის წაშლილი წარწერები. აქედან გამოდინარე, მართლაც ძალიან დიდი გამოწვევაა, იპოვო სიმართლე დედოფლის შესახებ. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ წარწერებში, კიია წარმოჩენილია, როგორც მნიშვნელოვანი პიროვნება და სამეფო ოჯახის ღირსეული წევრი, მისი ტიტულიც „დიდებული და საყვარელი ცოლი“, უნიკალურია ძველი ეგვიპტის ისტორიაში და ნათლად მიუთითებს, რომ ფარაონის გულში დიდი და გამორჩეული ადგილი ეკავა. მაშინ სადაა კიია? მისთვის გამოკვეთილი სამარხი ცარიელია, სარკოფაგი და კანოპები ეხნატონისათვის გამოიყენეს.

კიიას პორტრეტები შემდომში გამოყენებულ იქნა, როგორც მერიტამენისა; ეს უკვე ბადებს ეჭვს, რომ რადგან კიიას ისტორიიდან, ჯერ კიდევ ამარნას პერიოდში აქრობენ, სასახლის კარზე ინტრიგები დაიხლართა. თუმცა დაზუსტებით იმის თქმა, თუ რა მოხდა სამეფო კარზი 35 საუკუნის წინათ, მიუხედავად დიდი მონდომებისა, სამწუხაროდ საკმაოდ რთულია.

 

წყარო:

Aidan Dodson, Amarna Sunset: Nefertiti, Tutankhamun, Ay, Horemheb, and the Egyptian Counter-Reformation , 2009

Joyce Tyldesley, Nefertiti, 1998

Nicholas Reeves. Akhenaten: Egypt’s False Prophet, 2005

Joann Fletcher, The search for Nefertiti , 2004

Wolfran Grajetzki, Ancient Egyptian Queens: A Hieroglyphic Dictionary , 2005

http://www.ancient-origins.net/history/kiya-most-mysterious-woman-amarna-005092?page=0%2C1