ტიია – ძველი ეგვიპტის უძლიერესი დედოფალი

დედოფალი ტიია ამენჰოტეპ III-ის სამეფო ცოლი და მეამბოხე ფარაონის – ეხნატონის დედა, ტუტანხამონის ბებია იყო და ეის დაა. მიუხედავად ძალაუფლებისა და პიროვნული სიდიადისა, მისი სახელი საუკუნეებით დავიწყებას მიეცა.

ტიია დაახლ. ძვ.წ. 1398-1338 წლებში ცხოვრობდა.მისი ცხოვრებაც ისეთივე იდუმალებითაა მოცული, როგორც მისი ოჯახის ყველა წევრის. მისი მშობლები იუია და ტაია იყვნენ. მამა, თუტმოს IV-ის ეტლების ზედამხედველი იყო, დედა კი მინის ჰარემის ზედამხედველი, ქალაქ ახმიმში. სავარაუდოდ ტიიას დედა, იაჰმოს-ნეფერტარის (18 დინასტიის პირველი დედოფალი) შთამომავალი იყო. მიუხედავად დედის სამეფო წარმოშობისა, ფაქტები ნათლად მიანიშნებენ, რომ იუია ეგვიპტელი არ ყოფილა და აზიური ფესვები ჰქონდა. თუმცა, ამ ყველაფერს ჭკვიანი ტიიასათვის ხელი არ შეუშლია ეპოქის ყველაზე ძლიერი ქალბატონი გამხდარიყო.

ფარაონზე ტიია, მისი მეფობის მეორე წელს დააქორწინეს, ადრეულ ასაკში. ნაადრევმა ქორწინებამ განაპირობა მათ შორის მჭიდრო კავშირის ჩამოყალიბება. ტიიასა და ფარაონს მინიმუმ 6 შვილი შეეძინათ, მათ შორის ორი ვაჟი. თუტმოსი, რომელიც პტაჰის პირველი ქურუმი ხდება და ამენჰოტეპ IV, რომელიც ისტორიაში შევიდა როგორც მეამბოხე ფარაონი ეხნატონი.
დედოფალი, სამეფო კარზე ფარაონის შემდეგ ყველაზე ძლევამოსილი ადამიანი ხდება. ითვლება, რომ ამენჰოტეპ III-ისა და ეხნატონის მმართველობის დროს, ტიია ერთ-ერთი მთავარი მრჩეველი იყო. ამენჰოტეპ III მიერ აგებულ ტაძრების რელიეფებზე ხშირად ჩნდება დედოფალი, ფარაონმა ტიიას სახელზე რამდენიმე სამლოცველო და წმინდა ტბაც კი ააშენებინა ნუბიაში. თუმცა, ყველაფერი წინ იყო, დედოფალს მალე თაყვანს სცემდნენ როგორც ქალღმერთ ჰათორ-ტეფნუტს.

ფარაონი მისი მმართველობის 39-ე წელს გარდაიცვალა, თუმცა ტიიას შიდა და გარე პოლიტიკაში ერთ-ერთი წამყვანი როლი არ დაუკარგავს მისი შვილის, ამენჰოტეპ IV-ის ტახტზე ასვლისას. ეს ნათლად ჩანს ახეტატონში აღმოჩენილი ფირფიტებიდან. სადაც მითანის მეფე ამენჰოტეპ IV მოუწოდებს რომ სიმართლე ჰკითხოს მის დედას, ტიიას, რადგან მხოლოდ ის იმყოფებოდა ელჩებისა და ფარაონის შეხვედრაზე.

დედოფალ ტიიას ბიუსტი.

დაზუსტებით არაა დადგენილი რა როლი ითამაშა დედა დედოფალმა რელიგიური რეფორმების დაწყებაში, თუმცა ჩანაწერებით ირკვევა რომ ეხნატონის მეფობის მე-12 წელს, დედოფალი ახეტატონს ეწვია. ფარაონმა ამ ამის აღსანიშნავად, რომ დიდი მსხვერპლი შესწირა ატონს. დამზადდა რამდენიმე სტელაც, სადაც ტიია და ეხნატონი ერთად არიან გამოსახულნი.

სამწუხაროდ, დედოფალი ისტორიიდან ამავე წელს ქრება. ამ დროსვე იღუპებიან ფარაონის 2 ქალიშვილი, ისტორიის ფურცლებიდან ქრება კიიაც. სავარაუდოდ ტიიაც ქალაქში გავრცელებული გადამდები დაავადების მსხვერპლი გახდა. ამ დროისათვის დაახლ, 50 წლის იქნებოდა. მისი სიკვდილით, გარკვეულწილად დასრულდა მე-18 დინასტიის დიდებულებაც.

ტიიას სახელი დავიწყებას ეცემა, თითქმის აღარავის ახსოვს დიდებული და ძლიერი დედოფალი, რომელიც ეგვიპტის დიდების ზენიტში, ძალაუფლების მწვერვალზე იმყოფებოდა. 1898 წელს, არქეოლოგებმა მეფეთა ველზე KV35 სამარხის საიდუმლო ოთახში მუმია აღმოაჩინეს, რომელსაც საოცრად ლამაზი თმა და კარგად შენახული სახე ჰქონდა. 2010 წელს, დნმ ანალიზით საბოლოოდ დამტკიცდა, რომ ეს მუმია ტუტანხამონის ბებია, ეხნატონის დედა და მასთან აღმოჩენილი “ახალგაზრდა ქალბატონის” დედაა. მუმიას სახვევები მოხსნილი აქვს, ყელისა და მუცლის მიდამოები სავარაუდოდ მძარცველების მიერ საკმაოდაა დაზიანებული. საიდუმლო ოთახის უბრალოება, პირდაპირ მიუთითებს, რომ დედოფალი აქ გარკვეული პერიოდის შემდეგ გადმოასვენეს. სავარაუდოდ, თავდაპირველად ტიია ახეტატონის სამეფო ნეკროპოლისში დაასვენეს, ძველი რელიგიის აღდგენისა და ახეტატონის გაპარტახების შემდეგ კი, ქურუმებმა მისი ნეშტი მეფეთა ველზე გადმოასვენეს.

დედოფალ ტიიას მუმია.