მე-18 დინასტიის ფარაონი ამენხოტეპ IV (ეხნატონი) მეფობდა ძვ.წ 1353-1335წწ-ში. ტახტზე ასვლისთანავე ამენხოტეპ IV-მ თავისი ძალაუფლება და სიმდიდრე რეფორმებს მოანდომა: აკრძალა ყველა ღმერთის თაყვანისცემა და ერთადერთ ღმერთად ატონი გამოაცხადა. იგი იცვლის სახელს და ირქმევს ეხნატონს („ატონის სული“, „ატონის მსახური“). მეფობის მე-6 წელს დედაქალაქი თებედან ახეტატონში (ელ ამარნა) გადააქვს, რომელიც მისი ბრძანებით აშენდა და ატონს მიეძღვნა.
აღსანიშნავია ის, რომ ატონის კულტის შექმნა არ მიეწერება ეხნატონს. იგი გაღმერთებული იყო მის ტახტზე ასვლამდე და საკუთარი ტაძარიც კი ჰქონდა.
ფარაონის პროგრამა შეიცავდა ახალ რელიგიურ წარმოდგენებს, ახალ სახელს ახალ დედაქალაქს, ახალ არქიტექტურას და ხელოვნებას და ახალ სალიტერატურო ენას.
დღემდე სადავოა, თუ რა ედო საფუძვლად ეხნატონის რეფორმებს. არის ვერსია, რომ იგი იყო ოჯახის გავლენის ქვეშ. ზოგი თვლის, რომ მისი რეფორმების საფუძველი პოლიტიკური იყო, რათა შეეზღუდა ამონის ტაძრის ქურუმთა ძალაუფლება.
ეხნატონი გულგრილი იყო ყველა პოლიტიკური მოვლენისადმი, რომელიც არამარტო ქვეყნის, არამედ ამარნას გარეთ ხდებოდა. მისი ინდიფერენტულობა პოლიტიკისადმი, ქვეყანას კოლონიების დაკარგვის, მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის და კორუფციის ფასად დაუჯდა.
მისმა რეფორმებმა უარყოფითი რეაქციები გამოიწვია, როგორც არისტოკრატიაში, ისე რიგით მოქალაქეებში, რადგან ეხნატონის რელიგია დოგმატური იყო და კრძალავდა სხვა ღმერთების თაყვანისცემას, ეს კი ეგვიპტელისათვის წარმოუდგენელი იყო.
მისი გარდაცვალების შემდეგ, ეხნატონის რეფორმები დაგმეს, ხოლო ეხნატონი დავიწყებას მიეცა.
ატონის ჰიმნის რამდენიმე ვერსია არსებობდა ახეტატონში, დიდებულთა სამარხების კედლებზე. ყველაზე სრულად აის სამარხის კედელზე მოთავსებული ვარიანტი ითვლება. ჰიმნის ავტორად თავად ეხნატონი მიიჩნევა. ჰიმნში ატონი გამოცხადებულია ერთადერთ ღმერთად და სამყაროს შემოქმედად. ატონის ჰიმნი გამორჩეულია ძველეგვიპტური ჰიმნებისაგან იმით, რომ მის გარდა სხვა ღმერთი არ არის მოხსენიებული. „შენ ერთადერთი ხარ და არ არის შენს გვერდით მეორე(სხვა)“ – ასე მიმართავს ეხნატონი ატონს.
მეცნიერებაში ბევრს საუბრობენ „ატონის ჰიმნის“ და 104 ფსალმუნის მსგავსებაზე და ეგვიპტურ გავლენაზე, რომელიც ძველ აღთქმაში იგრძნობა (Nigosian, 2004, 133).
ეხნატონის ჰიმნი ატონისადმი
ახლა კი შემოგთავაზებთ ამ ტექსტის თარგმანს აის სამარხიდან :
დიდება და სიცოცხლე ხორახტის, რომელიც ხარობს ჰორიზონტზე, თავის სახელით – შუ, რომელიც არის ატონი. დაე, ცხოვრობდეს ის მარად და მარად ცოცხალი და დიადი.
ზეიმობს ყოველი, რასაც მისი სხივები ეფინება. ატონი, ბატონი ცისა და მიწისა, ბატონი ატონის ტაძრისა ახეტატონში.
ზემო და ქვემო ეგვიპტის ხელმწიფე, რომელიც ცხოვრობს სიმართლით, ორივე მიწის ბატონი ნეფერ ხეპრუ რა, უა ენ რა[1], რას ვაჟიშვილი, რომელიც ცხოვრობს სიმართლით, გვირგვინების ბატონი – ეხნატონი, დაე, გაგრძელდეს მისი სიცოცხლის დღენი.
მეფის დიდი ცოლი, რომელიც უყვარს მეფეს, ორი ქვეყნის ქალბატონი, ნეფერ ნეფრუ ატონი[2], ნეფერტიტი. დაე, იყოს ჯანმრთელი და ცოცხლობდეს საუკუნეების მანძილზე, მარად და მარად!
ამბობს ის: „ამობრწყინდები შენ, მშვენიერო, ცის ჰორიზონტზე! ო, ატონ! ცოცხალო, სიცოცხლის საწყისო! ამობრწყინდები რა აღმოსავლეთ ჰორიზონტზე, ავსებ ყველა მიწას შენი მშვენებით!
შენ მშვენიერი ხარ, დიადი ხარ! – ზემოდან დაჰნათი დედამიწას! შენი სხივები გარს ერტყმის ყველა ქვეყანას, შენ მიერ შექმნილის კიდემდე. შენ მზე ხარ და ეფინები ყოველივეს.
შენ დაუმორჩილე ყოველივე შენს ვაჟს,რომელიც გიყვარს.
შენ შორს ხარ, შენი სხივები კი მიწას ეფინება.
როდესაც ჩაესვენები დასავლეთის ჰორიზონტზე,დედამიწას წყვდიადი მოიცავს, გარდაცვლილთა სამყაროს მსგავსად.
ხალხს სძინავს საძინებლებში, წყვდიადია და ვერ ხედავს ერთი თვალი მეორეს. მათი სასთუმლის ქვეშ დამალული ნივთები მოპარულია,მათ კი არ იციან ეს.
ლომები გამოდიან ბუნაგებიდან, გველები იგესლებიან წყვდიადში, სახლები განათებულია ლამპრებით, დედამიწა გარინდებულია, როცა მისი შემქმნელი ჩაესვენება ცის კიდის მიღმა.
ნათელი ეფინება მიწას, როცა შენ აღზევდები ჰორიზონტზე. შენ ბრწყინვალე მზის დისკო ხარ დღისით. განდევნი წყვდიადს შენი სხივებით და ორივე მიწა ზეიმობს შენს აღზევებას.
ყველა წამოდგება ფეხზე შენ მიერ გაღვიძებული, განიბანება, შეიმოსება და ხელაპყრობილი გადიდებს შენ, როდესაც ანათებ დედამიწას მის კიდემდე.
ადამიანები შეუდგებიან თავის სამუშაოს, ცხოველები ბედნიერნი არიან საძოვრებზე, მცენარეები და ბალახები მწვანედ ბიბინებენ, ჩიტები ამოფრინდებიან ბუდეებიდან და მათი ფრთები ადიდებენ შენს კას. ყველა ცხოველი და ფრინველი გახარებული და ბედნიერია.რადგან შენი ბრწყინვალება აცოცხლებს მათ. გემები დაცურავენ ჩრდილოეთისაკენ და სამხრეთისაკენ, ყველა გზა ხსნილია, როდესაც შენ ბრწყინავ. თევზები გახარებულნი ხტიან მდინარეში შენი სხივების ქვეშ. შენი სხივები აღწევენ ზღვის სიღრმეში.
შენ ქმნი ჩანასახს ქალში და სითხეს მამაკაცში.
შენ აცოცხლებ ვაჟს დედის სხეულში, ამშვიდებ მას და ის აღარ ტირის.
შენ ანიჭებ სუნთქვას შენ მიერ შექმნილს, როდედაც ის ტოვებს დედის სხეულს.[…] მისი დაბადების დღეს. შენ ხსნი მის ბაგეებს და ქმნი ყველაფერს, რაც მას სჭირდება.
როდესაც ბარტყი კვერცხშია და გაისმის მისი ხმა ნაჭუჭში, შენ ანიჭებ მას სუნთქვას.
შენ უწესებ მას ნაჭუჭის გატეხვის დროს.
გამოდის ის კვერცხიდან და გაიღებს ხმას, შენ მიერ დადგენილ დროს.
მრავალფეროვანი და იდუმალია შენ მიერ შექმნილი, ერთადერთო ღმერთო, რომლის გვერდით არ არის სხვა.
შენ შექმენი მიწა, შენი გულის წადილის შესაბამისად, როდესაც შენ იყავი მარტო (ერთადერთი).
შენ შექმენი ადამიანები, ყველანაირი ცხოველი და ფრინველი, რომელნიც დადიან ხმელეთზე და ფრენენ ცაში.
ქვეყნები – სირია, კუში, ეგვიპტე, შენ მიუჩინე ყველა ადამიანს თავისი ადგილი ამ ქვეყნებში.
შექმენი ყველაფერი, რაც მათ სჭირდებათ – თითოეულს აქვს თავისი წილი საკვები და მოზომილი აქვს თავისი სიცოცხლის დრო.
ყველას ენა და სახე განსხვებულია. სხვადასხვაა მათი კანის ფერიც,იმიტომ, რომ განასხვავე შენ ერთი ქვეყანა მეორისაგან.
შენ შექნენი ნილოსი მიწისქვეშეთში და ამოიყვანე ის დედამიწაზე, შენი სურვილისამებრ, რომ აცოცხლო ადამიანები, რადგანაც შექმენი ისინი შენთვის.
შენ ხარ მათი ბატონი სამარადისოდ, დედამიწის ბატონო, რომელიც აღზევდები მათთვის.ო, ატონ!დიადო, პატივდებულო, რომელიც ბრწყინავ დღისით.
ყველა უცხო ქვეყანა და მხარე შენი შექმნილია, ისინი შენი წყალობით ცოცხლობენ, რადგან შენ უბოძე მათ ზეცას ნილოსი, რომ აწვიმდეს ის და ქმნიდეს მთებზე ტალღებს, ზღვის ტალღების მსგავსად, რათა დაარწყულოს მათი მინდვრები.
რა ბრწყინვალეა შენი საქმენი, მარადიულობის ბატონო! შენ შეჰქმენი ნილოსი ცაში უცხო ქვეყნებისათვის და უდაბნოში ოთხფეხა ცხოველებისათვის, ხოლო ნილოსი, რომელიც მოსჩქეფს მიწისქვეშეთიდან – საყვარელი ხალხისთვის.
შენი სხივები კვებავენ ყველა მინდორს, რომლებიც ცოცხლობენ და ყვავიან შენთვის, როდესაც შენ აღზევდები.
შენ შექმენი დროთა სვლა, რომ კვლავდაკვლავ წარმოიშვას შენ მიერ შექმნილი.
შენ შექმენი ნილოსის ადიდება მიწის გასაგრილებლად, რომ შემდგომ დამწიფდეს ყველაფერი.
შენ შექმენი დიდებული ზეცა, რომ აღზევდე იქ და თვალი მოავლოყოველივეს, შენ მიერ შექმნილს.
შენ ერთადერთი ხარ, შენ აღზევდები შენი სახეებით, როგორც მზის დისკო.
შენ ხარ ცოცხალი, აღზევებული, ბრწყინვალე.
შენ შორს ხარ, მაგრამ შენი სხივები ჩვენამდე აღწევს.
შენ,ერთმა, შექმენი მილიონობით სხვადასხვა სახე. ქალაქები, სოფლები, მინდვრები, გზები და მდინარე შენ შემოგხარიან, ყველაფრის შემქმნელი მათ თვალწინ ხარ, როცა შენი დისკო ბრწყინავს დღისით.
ყველაფრის ზემოთ შენ ხარ, გადაადგილდები ზეცაში, რომ ცოცხლობდეს ყოველი შენ მიერ შექმნილი. სრულყოფილია ყოველივე რაც კი შექმენი. შენ თვითონ ხედავ [………………………………………………………………………………………………………………………]
ერთადერთი ხარ შენ.
შენ ჩემს გულში ხარ და არ არსებობს მეორე, რომალმაც შეგიცნო შენ, გარდა შენი ვაჟისა, ნეფერხეპრურასი, ერთადერთი, რომელიც ჰყავს რას, რომელმაც იცის შენი საიდუმლო.
შენ ამცნე მას შენი საქმენი და სიდიადე.
შენი შექმნილია მიწაც და ადამიანებიც.
ამობრწყინდები და ისინი ცოცხლობენ, ჩაესვენები და კვდებიან.
შენ განსაზღვრავ მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობას.
ისინი ცხოვრობენ შენში.
ყველა თვალი მოპყრობილია შენი მშვენიერებისაკენ, შენს ჩასვენებამდე.
ჩერდება ყოველი საქმე, როდესაც ჩაესვენები დასავლეთში.
შენ აღზევდები და ზრდი […….] მეფისათვის.
ხარობს ყველაფერი ქვეყნის კიდემდე მას შემდეგ, რაც შექმენი დედამიწა.
გააღვიძე ისინი შენი ვაჟისათვის, რომელიც შექმნილია შენი სხეულისაგან.
რომელიც არის ზემო და ქვემო ეგვიპტის მეფე, მცხოვრები სიმართლით, 2 ქვეყნის ბატონი, ნეფერ ხეპრუ რა, უა ენ რა, რას ვაჟიშვილი, მცხოვრები სიმართლით, გვირგვინების ბატონი – ეხნატონი, დიადი თავისი სიცოცხლის წლებით.
და მეფის დიდი ცოლისათვის, რომელიც უყვარს მეფეს, ორივე მიწის ქალბატონის, ნეფერ ნეფრუ ატონის, ნეფერტიტისათვის, დაე, იყოს ჯანმრთელი და ცოცხლობდეს საუკუნეების მანძილზე, მარად და მარად!
[1] „მშვენიერი გამობრწყინება,ერთადერთი, რომელიც ჰყავს რას“
[2] „მშვენიერი სილამაზე ატონისა“
ჰიმნი თარგმნა და ტექსტი მოამზადა უნიჭიერესმა ეგვიპტური ენის სპეციალისტმა ნინოკა წამალაშვილმა!!! დიდი მადლობა მას, რომ საშუალება მოგვცა ჩვენს მშობლიურ ენაზე წავიკითხოთ ატონის ჰიმნი. სამწუხაროდ ქართულად ნათარგმნი მასალები სულ თითზე ჩამოსათვლელია. კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა ნინოკას.
