ეხნატონის ჰიმნი ატონისადმი

 მე-18     დინასტიის ფარაონი ამენხოტეპ IV (ეხნატონი) მეფობდა ძვ.წ 1353-1335წწ-ში. ტახტზე ასვლისთანავე ამენხოტეპ IV-მ თავისი ძალაუფლება და სიმდიდრე რეფორმებს მოანდომა: აკრძალა ყველა ღმერთის თაყვანისცემა და ერთადერთ ღმერთად ატონი გამოაცხადა. იგი იცვლის სახელს და ირქმევს ეხნატონს („ატონის სული“, „ატონის მსახური“). მეფობის მე-6 წელს დედაქალაქი თებედან ახეტატონში (ელ ამარნა) გადააქვს, რომელიც მისი ბრძანებით აშენდა და ატონს მიეძღვნა.
აღსანიშნავია ის, რომ ატონის კულტის შექმნა არ მიეწერება ეხნატონს. იგი გაღმერთებული იყო მის ტახტზე ასვლამდე და საკუთარი ტაძარიც კი ჰქონდა.
ფარაონის პროგრამა შეიცავდა ახალ რელიგიურ წარმოდგენებს, ახალ სახელს ახალ დედაქალაქს, ახალ არქიტექტურას და ხელოვნებას და ახალ სალიტერატურო ენას.
დღემდე სადავოა, თუ რა ედო საფუძვლად ეხნატონის რეფორმებს. არის ვერსია, რომ იგი იყო ოჯახის გავლენის ქვეშ. ზოგი თვლის, რომ მისი რეფორმების საფუძველი პოლიტიკური იყო, რათა შეეზღუდა ამონის ტაძრის ქურუმთა ძალაუფლება.
ეხნატონი გულგრილი იყო ყველა პოლიტიკური მოვლენისადმი, რომელიც არამარტო ქვეყნის, არამედ ამარნას გარეთ ხდებოდა. მისი ინდიფერენტულობა პოლიტიკისადმი, ქვეყანას კოლონიების დაკარგვის, მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის და კორუფციის ფასად დაუჯდა.

ფარაონი ეხნატონი ბატს მსხვერპლად სწირავს ღმერთ ატონს.
ფარაონი ეხნატონი ბატს მსხვერპლად სწირავს ღმერთ ატონს.

 მისმა რეფორმებმა უარყოფითი რეაქციები გამოიწვია, როგორც არისტოკრატიაში, ისე რიგით მოქალაქეებში, რადგან ეხნატონის რელიგია დოგმატური იყო და კრძალავდა სხვა ღმერთების თაყვანისცემას, ეს კი ეგვიპტელისათვის წარმოუდგენელი იყო.
მისი გარდაცვალების შემდეგ, ეხნატონის რეფორმები დაგმეს, ხოლო ეხნატონი დავიწყებას მიეცა.
ატონის ჰიმნის რამდენიმე ვერსია არსებობდა ახეტატონში, დიდებულთა სამარხების კედლებზე.  ყველაზე სრულად აის სამარხის კედელზე მოთავსებული ვარიანტი ითვლება. ჰიმნის ავტორად თავად ეხნატონი მიიჩნევა. ჰიმნში ატონი გამოცხადებულია ერთადერთ ღმერთად და სამყაროს შემოქმედად. ატონის ჰიმნი გამორჩეულია ძველეგვიპტური ჰიმნებისაგან იმით, რომ მის გარდა სხვა ღმერთი  არ არის მოხსენიებული. „შენ ერთადერთი ხარ და არ არის შენს გვერდით მეორე(სხვა)“ – ასე მიმართავს ეხნატონი ატონს.
მეცნიერებაში ბევრს საუბრობენ „ატონის ჰიმნის“ და 104 ფსალმუნის მსგავსებაზე და ეგვიპტურ გავლენაზე, რომელიც ძველ აღთქმაში იგრძნობა (Nigosian, 2004, 133).

 ეხნატონის ჰიმნი ატონისადმი                                                            

„ატონის ჰიმნი“ იეროგლიფებით
„ატონის ჰიმნი“ იეროგლიფებით

ახლა კი შემოგთავაზებთ ამ ტექსტის თარგმანს აის სამარხიდან :

  დიდება და სიცოცხლე ხორახტის, რომელიც ხარობს  ჰორიზონტზე, თავის სახელით – შუ, რომელიც არის ატონი. დაე, ცხოვრობდეს ის მარად და მარად ცოცხალი და დიადი.

ზეიმობს ყოველი, რასაც მისი სხივები ეფინება. ატონი, ბატონი ცისა და მიწისა, ბატონი ატონის ტაძრისა ახეტატონში.

ზემო და ქვემო ეგვიპტის ხელმწიფე, რომელიც ცხოვრობს სიმართლით, ორივე მიწის ბატონი  ნეფერ ხეპრუ რა, უა ენ რა[1], რას ვაჟიშვილი, რომელიც ცხოვრობს სიმართლით, გვირგვინების ბატონი – ეხნატონი, დაე, გაგრძელდეს მისი სიცოცხლის დღენი.

მეფის დიდი ცოლი, რომელიც უყვარს მეფეს, ორი ქვეყნის ქალბატონი, ნეფერ ნეფრუ ატონი[2], ნეფერტიტი. დაე, იყოს ჯანმრთელი და ცოცხლობდეს საუკუნეების მანძილზე, მარად და მარად!

ამბობს ის: „ამობრწყინდები შენ, მშვენიერო, ცის ჰორიზონტზე! ო, ატონ! ცოცხალო, სიცოცხლის საწყისო! ამობრწყინდები რა  აღმოსავლეთ ჰორიზონტზე, ავსებ ყველა მიწას შენი მშვენებით!

შენ მშვენიერი ხარ, დიადი ხარ! – ზემოდან  დაჰნათი დედამიწას! შენი სხივები გარს ერტყმის ყველა ქვეყანას, შენ მიერ შექმნილის კიდემდე. შენ მზე ხარ და ეფინები ყოველივეს.

შენ დაუმორჩილე ყოველივე შენს ვაჟს,რომელიც გიყვარს.

შენ შორს ხარ, შენი სხივები კი მიწას ეფინება.

როდესაც ჩაესვენები დასავლეთის ჰორიზონტზე,დედამიწას წყვდიადი მოიცავს, გარდაცვლილთა სამყაროს მსგავსად.

ხალხს სძინავს საძინებლებში, წყვდიადია და ვერ ხედავს ერთი თვალი მეორეს. მათი სასთუმლის ქვეშ დამალული ნივთები მოპარულია,მათ კი არ იციან ეს.

ლომები გამოდიან ბუნაგებიდან, გველები იგესლებიან წყვდიადში, სახლები განათებულია ლამპრებით, დედამიწა გარინდებულია, როცა მისი შემქმნელი ჩაესვენება ცის კიდის მიღმა.

ნათელი ეფინება მიწას, როცა შენ აღზევდები ჰორიზონტზე. შენ ბრწყინვალე მზის დისკო ხარ დღისით. განდევნი წყვდიადს შენი სხივებით და ორივე მიწა ზეიმობს შენს აღზევებას.

ყველა წამოდგება ფეხზე შენ მიერ გაღვიძებული, განიბანება, შეიმოსება და ხელაპყრობილი გადიდებს შენ, როდესაც ანათებ დედამიწას მის კიდემდე.

ადამიანები შეუდგებიან თავის სამუშაოს, ცხოველები ბედნიერნი არიან საძოვრებზე, მცენარეები და ბალახები მწვანედ ბიბინებენ, ჩიტები ამოფრინდებიან ბუდეებიდან და მათი ფრთები ადიდებენ შენს კას. ყველა ცხოველი და ფრინველი გახარებული და ბედნიერია.რადგან შენი ბრწყინვალება აცოცხლებს მათ. გემები დაცურავენ ჩრდილოეთისაკენ და სამხრეთისაკენ, ყველა გზა ხსნილია, როდესაც შენ ბრწყინავ. თევზები გახარებულნი ხტიან მდინარეში შენი სხივების ქვეშ. შენი სხივები აღწევენ ზღვის სიღრმეში.

შენ ქმნი ჩანასახს ქალში და სითხეს მამაკაცში.

შენ აცოცხლებ ვაჟს დედის სხეულში, ამშვიდებ მას და ის აღარ ტირის.

შენ ანიჭებ სუნთქვას შენ მიერ შექმნილს, როდედაც ის ტოვებს დედის სხეულს.[…] მისი დაბადების დღეს. შენ ხსნი მის ბაგეებს და ქმნი ყველაფერს, რაც მას სჭირდება.

როდესაც ბარტყი კვერცხშია და გაისმის მისი ხმა ნაჭუჭში, შენ ანიჭებ მას სუნთქვას.

შენ უწესებ მას ნაჭუჭის გატეხვის დროს.

გამოდის ის კვერცხიდან და გაიღებს ხმას, შენ მიერ დადგენილ დროს.

მრავალფეროვანი და იდუმალია შენ მიერ შექმნილი, ერთადერთო ღმერთო, რომლის გვერდით არ არის სხვა.

შენ შექმენი მიწა, შენი გულის წადილის შესაბამისად, როდესაც შენ იყავი მარტო (ერთადერთი).

შენ შექმენი ადამიანები, ყველანაირი ცხოველი და ფრინველი, რომელნიც დადიან ხმელეთზე და ფრენენ ცაში.

ქვეყნები – სირია, კუში, ეგვიპტე, შენ მიუჩინე ყველა ადამიანს თავისი ადგილი ამ ქვეყნებში.

შექმენი ყველაფერი, რაც მათ სჭირდებათ – თითოეულს აქვს თავისი წილი საკვები და მოზომილი აქვს თავისი სიცოცხლის დრო.

ყველას ენა და სახე განსხვებულია.  სხვადასხვაა მათი კანის ფერიც,იმიტომ, რომ განასხვავე შენ ერთი ქვეყანა მეორისაგან.

შენ შექნენი ნილოსი მიწისქვეშეთში და ამოიყვანე ის დედამიწაზე, შენი სურვილისამებრ, რომ აცოცხლო ადამიანები, რადგანაც შექმენი ისინი შენთვის.

შენ ხარ მათი ბატონი სამარადისოდ, დედამიწის ბატონო, რომელიც აღზევდები მათთვის.ო, ატონ!დიადო, პატივდებულო, რომელიც ბრწყინავ დღისით.

ყველა უცხო ქვეყანა და მხარე შენი შექმნილია, ისინი შენი წყალობით ცოცხლობენ, რადგან შენ უბოძე მათ ზეცას  ნილოსი, რომ აწვიმდეს ის  და ქმნიდეს მთებზე ტალღებს, ზღვის ტალღების მსგავსად, რათა დაარწყულოს მათი მინდვრები.

რა ბრწყინვალეა შენი საქმენი, მარადიულობის ბატონო! შენ შეჰქმენი ნილოსი ცაში უცხო ქვეყნებისათვის და უდაბნოში ოთხფეხა ცხოველებისათვის, ხოლო ნილოსი, რომელიც მოსჩქეფს მიწისქვეშეთიდან – საყვარელი ხალხისთვის.

შენი სხივები კვებავენ ყველა მინდორს, რომლებიც ცოცხლობენ და ყვავიან შენთვის, როდესაც შენ აღზევდები.

შენ შექმენი დროთა სვლა, რომ კვლავდაკვლავ წარმოიშვას შენ მიერ შექმნილი.

შენ შექმენი ნილოსის ადიდება მიწის გასაგრილებლად, რომ შემდგომ დამწიფდეს ყველაფერი.

შენ შექმენი დიდებული ზეცა, რომ აღზევდე იქ და თვალი მოავლოყოველივეს, შენ მიერ შექმნილს.

შენ ერთადერთი ხარ, შენ აღზევდები შენი სახეებით, როგორც მზის დისკო.

შენ ხარ ცოცხალი, აღზევებული, ბრწყინვალე.

შენ შორს ხარ, მაგრამ შენი სხივები ჩვენამდე აღწევს.

შენ,ერთმა, შექმენი მილიონობით სხვადასხვა სახე. ქალაქები, სოფლები, მინდვრები, გზები და მდინარე შენ შემოგხარიან, ყველაფრის შემქმნელი მათ თვალწინ ხარ, როცა შენი დისკო ბრწყინავს დღისით.

ყველაფრის ზემოთ შენ ხარ, გადაადგილდები ზეცაში, რომ ცოცხლობდეს ყოველი შენ მიერ შექმნილი. სრულყოფილია ყოველივე რაც კი შექმენი. შენ თვითონ ხედავ [………………………………………………………………………………………………………………………]

ერთადერთი ხარ შენ.

შენ ჩემს გულში ხარ და არ არსებობს მეორე, რომალმაც შეგიცნო შენ, გარდა შენი ვაჟისა, ნეფერხეპრურასი, ერთადერთი, რომელიც ჰყავს რას, რომელმაც იცის შენი საიდუმლო.

შენ ამცნე მას შენი საქმენი და სიდიადე.

შენი შექმნილია მიწაც და ადამიანებიც.

ამობრწყინდები და ისინი ცოცხლობენ, ჩაესვენები და  კვდებიან.

შენ განსაზღვრავ მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობას.

ისინი ცხოვრობენ შენში.

ყველა თვალი მოპყრობილია შენი მშვენიერებისაკენ, შენს ჩასვენებამდე.

ჩერდება ყოველი საქმე, როდესაც ჩაესვენები დასავლეთში.

შენ აღზევდები და ზრდი […….] მეფისათვის.

ხარობს ყველაფერი ქვეყნის კიდემდე მას შემდეგ, რაც შექმენი დედამიწა.

გააღვიძე ისინი შენი ვაჟისათვის, რომელიც შექმნილია შენი სხეულისაგან.

რომელიც არის ზემო და ქვემო ეგვიპტის მეფე, მცხოვრები სიმართლით, 2 ქვეყნის ბატონი, ნეფერ ხეპრუ რა, უა ენ რა, რას ვაჟიშვილი, მცხოვრები სიმართლით, გვირგვინების ბატონი – ეხნატონი, დიადი თავისი სიცოცხლის წლებით.

და მეფის დიდი ცოლისათვის, რომელიც უყვარს მეფეს, ორივე მიწის ქალბატონის, ნეფერ ნეფრუ ატონის, ნეფერტიტისათვის, დაე, იყოს ჯანმრთელი და ცოცხლობდეს საუკუნეების მანძილზე, მარად და მარად!

[1] „მშვენიერი გამობრწყინება,ერთადერთი, რომელიც ჰყავს რას“

[2] „მშვენიერი სილამაზე ატონისა“
ანხესენპაატენი და მერიტატენი ეტლით მიემართებიან ატონის მზის ტაძარისაკენ.

ჰიმნი თარგმნა და ტექსტი მოამზადა უნიჭიერესმა ეგვიპტური ენის სპეციალისტმა ნინოკა წამალაშვილმა!!! დიდი მადლობა მას, რომ საშუალება მოგვცა ჩვენს მშობლიურ ენაზე წავიკითხოთ ატონის ჰიმნი. სამწუხაროდ ქართულად ნათარგმნი მასალები სულ თითზე ჩამოსათვლელია. კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა ნინოკას. 

ეხნატონი და ატონის კულტი

ამენჰოტეპ IV, იგივე ეხნატონი, ძველი ეგვიპტის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე გამბედავი და საოცარი ფარაონია. მიუხედავად მისი მემკვიდრეების დიდი მცდელობისა, ისტორიამ შემოგვინახა ფარაონის სახელი და იდეები. XVIII დინასტიის უძლიერესი სამეფო წყვილის ამენჰოტეპ Ш და დედოფალ ტიიას ვაჟი, უდიდეს რეფორმებს წამოიწყებს და სამუდამოდ ჩაიწერება ისტორიაში. ალბათ, ეხნატონს შეუპოვარი ხასიათი დედისგან დაჰყვა, ქალისგან რომელიც არასამეფო წარმოშობის იყო, თუმცა „დიდებული სამეფო ცოლის“ – ეგვიპტის დედოფლის ტიტული მოიპოვა და ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან დედოფალად გვევლინება.
ეხნატონმა ამონ-რას ქურუმთა ძლიერი და მდიდარი კასტის წინააღმდეგ გაილაშქრა, სამხედრო ძალების მეშვეობით დახურა ტაძრები, ძველი ღმერთების სახელები ამოშალა რელიეფებიდან, დაამსხვრიეს მათი ქანდაკებები, ტაძრებს ჩამოერთვათ მათ დაქვემდებარებაში მქონე მამულები. როდესაც რელიგიურ რეფორმაზე ვსაუბრობთ, აუციელბელია გავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ ეგვიპტური რელიგია ეხნატონის მეფობისას უკვე 2000 წელს ითვლიდა. ქვეყანა ყოველდღიურობით მტკიცედ იყო გადაჯაჭვული რელიგიას. რა თქმა უნდა მისი რევოლუციური იდეები ადვილად არ მიუღია საზოგადოებას და არც ქურუმებს.

ეხნატონი თაყვანს სცემს ატონს
ეხნატონი თაყვანს სცემს ატონს, კარნაკის ტაძარის დამსხვრეული სამლოცველო.

ახლა კი, ვეცადოთ რომ ამ ყველაფერს ლოგიკურად მივყვეთ, მის პიროვნებასა და ისტორიაში რომ არ დავიკარგოთ 🙂 ამენჰოტეპ  IV ტახტზე მამის გარდაცვალების შემდეგ ძვ.წ. 1352 წელს ადის. მეფობის პირველივე წელს ნათელი ხდება, რომ ახალგაზრდა ფარაონი ქურუმთა წესებით თამაშს არ აპირებს და კარნაკის ტაძარში, რომელიც ამუნ-რას კულტის ცენტრს წარმოადგენს ტაძარს აგებს, თუმცა აქ საინტერესო ისაა, რომ ტაძარი მზის ღმერთს – ატონს ეძღვნება. ქორწინდება დედოფალ ნეფერტიტიზე, რომლის წარმოშობა და შემდგომი ბედიც სრულიად ბუნდოვანია. მეფობის მე-6 წელს იცვლის სახელს და ირქმევს ეხნატონს, ამავე დროს ერთადერთ ჭეშმარიტ ღმერთად ატონს აღიარებს. აქვე იღებს პოლიტიკურ გადაწყვეტილებას და დედაქალაქი თებედან ახლად აშენებულ ქალაქ ახეტატონში გადააქვს, რომელიც უდაბნოში რამდენიმე წელში აიგო და არც ერთ ძველ ეგვიპტურ ღმერთთან არ ასოცირდებოდა.
ამ სტატიაში ძირითადად ხაზი მინდა გავუსვა მის იდეოლოგიას, რომელიც ნამდვილად იმსახურებს აღფრთოვანებას. თუმცა პატარა გენეალოგიური ხეც არ დავივიწყოთ.
უკვე აღვნიშნე მისი მშობლები, ყველამ ვიცით ასევე მისი ულამახესი მეუღლე – ნეფერტიტის სახელი. რა თქმა უნდა, ეხნატონსაც სხვა ფარაონების მსგავსად რამდენიმე ცოლი ჰყავდა, მათ შორის კიია, სიტამუნი, მერიტატენი და სავარაუდოდ ანხესენამუნი. ნეფერტიტსა და ეხნატონს 6 ქალიშვილი გაუჩნდათ: მერიტატენი, მაკეტატენი, ანხესენპაატონი, ნეფერნეფერუატენი, ნეფერნეფერურე და სეტეპენრე. ტახტის მემკვიდრის – ტუტანხამონის დედის სახელი დღემდე უცნობია, თუმცა მისი მუმია ნაპოვნია და კაიროს მუზეუმში შეგიძლიათ მისი ნახვა. დნმ ანალიზით დადგინდა, რომ ტუტანხამონის დედა ეხნატონის ღვიძლი დაა, თუმცა მისი სახელი დღემდე უცნობია. ეხნაოტინის კიდევ ერთი მემკვიდრეა სმენკჰარე, რომელზეც მხოლოდ მისი სახელია ცნობილი. არ ვიცით ის რეალურად არსებული პიროვნებაა, თუ ახალ სახელს ამოფარებული ყველასთვის ნაცნობი ნეფერტიტი? თუ სმენკჰარე მართლაც ეხნატონის ვაჟია, მაშინ ვინ იყო მისი დედა? რატომ არაა არსად მოხსენიებული?

ეხნატონი და ნეფერტიტი თაყვანს სცემენ ატონს.
ეხნატონი და ნეფერტიტი თაყვანს სცემენ ატონს.

ეხნატონის ახალი რელიგია ახალ ტრადიციებს, ხელოვნებას, იდეოლოგიასა და ხელოვნების განსხვავებულ სტილს მოითხოვდა. რელიეფებსა და ქანდაკებებზე ვხედავთ  დაქანებული შუბლისა და წაგრძელებული თავის ქალის მქონე მამაკაცს, უშნო სახით, მოშვებული მოცლით, მრგვალი და ქალური თეძოებით, ზედმეტად გრძელი თითებით. ზოგიერთი მეცნიერის მტკიცებით, ფარაონს მთელი ცხოვრების მანძილზე ტანჯავდა სხვადასხვა დაავადებები და ძლიერ ტკივილები. მაგრამ სიმართლეა კი ეს? ადამიანს რომელსაც მრავალმხრივი ფიზიკური და გონებრივი ნაკლი ჰქონდა, განა შეეძლო მსგავსი თითქმის ახალი ქვეყნის შექმნა? რა თქმა უნდა არა.
ატონი ძველ ეგვიპტეში ეხნატონამდე ჯერ კიდევ 1000 წლით ადრე იყო ღმერთად გამოცხადებული, თუმცა ფარაონმა ის გამოარჩია როგორც უზენაესი და ერთადერთი ღმერთი. ღმერთთან ხალხის უშუალო შუამავალი სწორედ ფარაონი გახდა, მას უნდა ელოცა ეგვიპტის კეთილდღეობისა და მოსახლეობის იმქვეყნიური ცხოვრების მოსაპოვებლად.
ცვლილებები უშუალოდ ტაძრის არქიტექტურასაც შეეხო. ალბათ გახსოვთ, რომ წმინდა სამლოცველოებში შესვლა მხოლოდ უმაღლესი ქურუმებისა და ფარაონებისათვის იყო დაშვებული. ადგილი სადაც ღვთაებების ქანდაკებებს ინახავდნენ, დახურული და ჩვეულებრივი მოკვდავის თვალისათვის ყოვლად მიუწვდომელი იყო. ეხნატონმა სწორედ ეს ელემენტი გამოიყენა და შეცვალა, ხალხის მეტი ჩართულობისათვის ატონის სამსხვერპლოები ღია, უზარმაზარ ეზოში გააკეთებინა, სადაც ნებისმიერ ადამიანს შეეძლო მსხვერპლის შეწირვა.

პერატენი - ატონის მთავარი ტაძარი ახეტატონში
პერატენი – ატონის მთავარი ტაძარი, პილონებს შორის გარკვევით ჩანს ღია ცის ქვეშ მდებარე სამსხვერპლო ქვები.

აუცილებელი იყო დიდი რელიგიური დღესასწაულების ახალი ტრადიციებით ჩანაცვლება. ოპეტის დღესასწაული, ამუნ-რას კულტის უდიდესი დღე იყო მთელს ეგვიპტეში და დიდი ზარზეიმით აღინიშნებოდა. ეხნატონმა, ლოგიკურია გააუქმა ოპეტი და მას ახალი ტრადიცია – მესუტ ატენი დაუპირისპირა, რომელიც ყოველთვიურად ტარდებოდა და გულისხმობდა ყველაფერ იმას, რაც ატონს ისიამოვნებოდა; საუბარია ღვინის, ხილის, ბოსტნეულისა და თუნდაც ხორცის მსხვერპლშეწირვაზე. როგორც რელიეფებზეა გამოსახული, ამ დღისათვის სამეფო ოჯახი სასახლიდან  ატონის დიდ ტაძრამდე, პერ-ატონამდე (ატონის სახლი) ეტლებით მიემართებოდა და მოსახლეობას სურსათს ურიგებდა.

მერირეს სამარხი - ეხნატონი და სამეფო ოჯახი
მერირეს სამარხის რელიეფზე გამოსახულია სამეფო ოჯახი, რომელიც ეტლებით მიემართება პერატენისაკენ.

ეხნატონის ბრძანებულებები და რელიგიური ჰიმნები განსხვავებული ენით იწერებოდა და ზოგი მეცნიერი თვლიდა, რომ ეს იყო სალაპარაკოსთან მიახლოვებული ენა, მაგრამ ახალი სამეფოს არალიტერატურულ ტექსტებთან შედარება გვაჩვენებს, რომ ეს არც სალაპარაკო ენა იყო. ჩნდება გარკვეული ახალი გრამატიკული ელემენტები ამარნას ტექსტებში. აქედან ჩანს, რომ ეხნატონს სურდა განევითარებინა საკუთარი ენა დოქტრინების ჩასაწერად.
ფარაონის რეფორმა შეეხო ხელოვნებასაც, როდესაც დაამსხვრია ეგვიპტის ათასწლოვანი ტრადიცია ფარაონი წარმოეჩინათ სრულყოფილ ღმერთკაცად, რომელსაც იდიალური და მარად ახალგაზრდა ფორმები ამშვენებს. სამეფო ოჯახი ერთადაა გამოსახული, ფარაონი და მისი დიდი დედოფალი მათ შვილებს ეთამაშებიან, ატონს თაყვანს ერთად სცემენ, ერთგულ მსახურებსა და ქურუმებს გულუხვ საჩუქრებს გადასცემენ. ხშირად გამოსახულია მამა, რომელიც შვილს ეხუტება; ქმარი, რომელიც მეუღლეს ეამბორება. მსგავსი რამ ეგვიპტური ხელოვნების ისტორიაში არასოდეს მომხდარა. ბერლინის მუზეუმში სტუმრობისას, ბედმა გამიღიმა და ამარნას ხელოვნების უნიკალური ნიმუშების ხილვის საშუალება მომეცა. ქვემოთ ნაჩვენები სტელა, თქვენ რომ წარმოგიდგენიათ იმაზე კიდევ უფრო პატარაა, თუმცა თითქოს ანათებს და ასხივებს სხვა არტეფაქტებს შორის. დღემდე ოჯახური სითბო და სიხალისე იღვრება, მითუმეტეს განყენებული ეგვიპტური რელიეფების შემდეგ, ამარნას კოლექცია მართლაც საოცარია.

akhenaten-nefertiti-the-pergamon
ეხნატონი და ნეფერტიტი გამოსახულნი არიან მათ ქალიშველიბთან ერთად. თუ კარგად დააკვირდებით, ფარაონი ერთ-ერთ მათგანს ეამბორება. დანარჩენი ორი, დედოფალთან არიან, ერთი საყურეზე ეთამაშება, მეორე კი კალთაში უზის.

ახლა კი, ჩემი აზრით ყველაზე საინტერესო დეტალი. თუ, დიდი ტაძრის – პერ ატენის გეგმას კარგად დავაკვირდებით, ის ახეტატონის ზუსტი მოდელია, ანუ მთლიანად ახალი დედაქალაქი ატონის წმინდა სამყოფელად ითვლებოდა. თუმცა, მთავარი ჯერ კიდევ წინ გვაქვს. ტაძრის აღმოსავლეთით მდებარე ცენტრალური პილონის გასწვრივ, მთებს შორის საიდანაც მზე ამოდის, ეხნატონმა საკუთარი სამარხი გამოაკვეთინა კლდეში. ანუ, ყოველ დღე მისი გარდაცვალების შემდეგ, მზე – ღმერთი ატონი ჰორიზონტზე სწორედ მისი სამარხიდან ამოვიდოდა და ეგვიპტეს ნათელს მოჰფენდა. ახლა უკვე ქალაქის სახელიც ახეტატონი – ატონის ჰორიზონტიც მნიშვნელობას იძენს.

sarcophagus-of-akhenaten
ეხნატონის ოქროს სარკოფაგი – კაიროს მუზეუმი

დღესდღეობით ეხნატონის მუმია კაიროს მუზეუმშია დასვენებული. ახეტატონის დიდებული სამარხი მიტოვებულ და განადგურებულ იქნა ძველი რელიგიის აღდგენისთანავე. გათხრებისას აქ არქეოლოგებმა წითელი გრანიტის დამსხვრეული სარკოფაგი, სასმისები, სამკაულები, მცირე ზომის ქანდაკებები და დანები აღმოაჩინეს. აქვე იყო პატარა სამარხი კამერაც, რომელიც სავარაუდოდ ეხნატონის ადრიანად გარდაცვლილი 2 ქალიშვილის დასასვენებლად გამოიყენეს. საბოლოოდ, ყველასათვის მოულოდნელად ფარაონის ნეშტი მეფეთა ველზე იქნა აღმოჩენილი, კიიასათვის განკუთვნილ სარკოფაგში, დედოფლისსავე კანოპები მისი ორგანოების შესანახად გამოეყენებინათ, აქვე იყო დედამისის – ტიისა და ტუტანხამონის უთვკნილი ჭურჭელი. დნმ ანალიზის შედეგად დამტკიცდა, რომ ნეშტი ეხნატონს ეკუთვნის. სარკოფაგს აშკარად ეტყობოდა განზრახ დაზიანების კვალი, მიცვალებულის სახე დაზიანებული იყო, ასევე კარტუშები ამოეკვეთათ. ეგვიპტური რწმენის მიხედვით, თუ მიცვალებულის ნეშტს სახელი არ ექნებოდა დატანილი, მაშინ მისი კა, ვეღარ იპოვიდა ბას და სამუდამო ხეტიალისათვის იყო განწირული. თუმცა, აქვე ისმის ლოგიკური კითხვა: თუ, ფარაონზე შურისძიება სურდათ ქურუმებს, მაშინ მისი ნეშტი რატომ არ გაანადგურეს? რატომ დაასვენეს სამარხში მწირე, მაგრამ მაინც საჭირო ატრიბუტიკით?

სფინქსის სახით გამოსახული ეხნატონი თაყვანს სცემს ატონს.
სფინქსის სახით გამოსახული ეხნატონი თაყვანს სცემს ატონს.

სამწუხაროდ კითხვები ძალიან ბევრია, პასუხები კი არსად ჩანს. ამარნას პერიოდი ყველაზე საინტერესო და ამავდროულად ბურუსით მოცული პერიოდია ეგვიპტის ისტორიაში. დღემდე გაურკვეველია რა ბედი ეწია დედოფალ ნეფერტიტის, კიიას, სამეფო ოჯახის სხვა წევრებს, რითი გარდაიცვალა ეხნატონი. ალბათ, ეგვიპტის ქვიშა ნელ-ნელა, სათითაოდ გაგვიმხელს საიდუმლოებს და ჩვენს ცნობისმოყვარეობასაც დააკმაყოფილებს. მანამდე კი, ერთი რამ უდაოა, მიუხედავად მისი მოწინააღმდეგეების მცდელობისა, ეხნატონი მისი რევოლუციური იდეებით ეგვიპტის ისტორიაში ოქროს ასოებით ჩაიწერა, მის სახელს დღემდე ახსენებენ და ეგვიპტური რწმენით, დღესაც უკვდავია, რადგან ის ახსოვთ და მის სახელს წარმოთქვამენ.

ფარაონი ეხნატონი ქალიშვილს ეამბორება
ფარაონი ეხნატონი ქალიშვილს ეამბორება

 

გამოყენებული ლიტერატურა:

http://www.ancient.eu/Akhenaten/

Dodson, Aidan. Amarna Sunrise: Egypt from Golden Age to Age of Heresy (Cairo: The America University in Cairo Press, 2014.)

Erhardt, Michelle. “The Amarna Period.” Class Lecture, Fine Arts 201 from Christopher Newport University, Newport News, VA 23606, September 2013.

Kemp, Barry. The City of Akhenaten and Nefertiti: Amarna and Its People (New Aspects of Antiquity) (London: Thames & Hudson, 2014.)

https://discoveringegypt.com/ancient-egyptian-kings-queens/akhenaten/