მოჩეს ცივილიზაცია

მაღალგანვითარებული მოჩეს ცივილიზაცია, პერუს ჩრდილოეთ სანაპიროზე დაახლ. 2000 წლის წინ აღმოცენდა და განვითარდა. სამწუხაროდ მათ შესახებ მხოლოდ ხელოვნებისა და არქიტექტურის ნიმუშებზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, რადგან მოჩეს კულტურას არ ჰქონდა დამწერლობა.

ცივილიზაციის სახელი – მოჩე, დედაქალაქის სახელწოდებიდან მოდის. ქალაქი ოდესღაც 300 ჰექტარზე იყო გაშენებული. ქალაქი დამშვენებული იყო პირამიდებით, პლაზებით, ტაძრებით, აკვედუკების რთული სისტემით, ფრესკებითა და ქანდაკებებით. ქალაქის ყველაზე დიდი ნაგებობაა ცენტრალური პირამიდა „ჰუაკა დელ სოლ“, რომელიც დღეს 40 მეტრი სიმაღლისაა. თუმცა თავდაპირველი ზომები საკმაოდ შთამბეჭდავი იყო, 50 მეტრი სიმაღლე, 340 X 160 მეტრი სიგანე, ნაგები 140 მილიონი აგურისაგან, თითოეული აგური კი ოსტატის მიერ იყო დაბეჭდილი.
ქალაქის ერთ-ერთი გამორჩეული შენობაა „ჰუაკა დე ლა ლუნა, რომელსაც ჯვრის ფორმა აქვს და 50 მილიონი აგურითაა ნაგები. შენობის ფრიზი მორთულია მითოლოგიური და საკულტო რიტუალების სცენებით. ოდესღაც კაშკაშა წითელი, ყვითელი, თეთრი და შავი ფერებით იყო დაფარული. ნაგებობები ახ.წ. 450 წლისთვისაა აგებული.

ჰუაკა დელ სოლ, მოჩეს უდიდესი საფეხუროვანი პირამიდა. დღესდღეობით 40 მეტრი სიმაღლისაა.

მოჩეს ცივილიზაცია, ერთ-ერთი პირველი იყო, რომელმაც რკინაზე და სხვა მეტალებზე დაიწყო მუშაობა. მეტალების დამუშავების მაღალ დონეზე ცოდნამ, ხელოსნებს საშუალება მისცა შეექმნათ გასაოცარი სამკაულები, იარაღი და სარიტუალო ნივთები. როგორც უკვე აღვნიშნე, მოჩეს ცივილიზაციას არ გააჩნდა დამწერლობა, თუმცა დღემდე შემორჩენილია ფრესკები, მოხატული კერამიკა, სადაც დეტალურადაა გამოსახული ყოველდღიური ცხოვრების სცენები; ნადირობა, ბრძოლა, სატაძრო რიტუალები და მსხვერპლშეწირვა; გაგიკვირდებათ და სექსუალური სცენებიც, რომლებიც თავისი თავისუფალი ხასიათით, თვით რომაულსა და ინდურსაც კი აჭარბებს.

მოჩეს ცივილიზაციაში საზოგადოებრივი წყობა მკაცრად იყო დარეგულირებული. ქურუმები და მეომრები ყველაზე მაღალ ფენას მიეკუთვნებოდნენ და ქალაქის ცენტრში ცხოვრობდნენ. მიწათმოქმედები და ხელოსნები საშუალო ფენას წარმოადგენდნენ და ქალაქის განაპირას ცხოვრობდნენ.

ქურუმები ყველაზე გავლენიან ფენას წარმოადგენდნენ. მათი რწმენით, ადამიანების მსხვერპლშეწირვა სავალდებულო იყო, სანაცვლოდ ღმერთებისაგან დოვლათსა და სხვა ამქვეყნიურ ფუფუნებას ელოდნენ.

სხვა მეზოამერიკული კულტურებისგან განსხვავებით, მოჩეს კულტურაში ქალებისა და ბავშვების მსხვერპლშეწირვა არ ხდებოდა. ძირითადად ესენი იყვნენ ომის დროს აყვანილი ტყვეები. რიტუალები, როგორც ფრესკებიდან ირკვევა მკაცრ ჩარჩოში იყო მოქცეული, ქურუმები განსაკუთრებულ ტანსაცმელს იცვამდნენ და ღმერთებს ყველაზე ძვირფასს, ადამიანის სისხლს სწირავდნენ. მსხვერპლშეწირვისას, გამოიყენებოდა სპეციალური დანა – ტუმი.

შესწავლილი ფრესკები და სხვადასხვა სცენები კერამიკაზე, ასევე არქეოლოგიური მონაპოვარი, მიუთითებს იმაზე, რომ საკმაოდ გავრცელებული იყო ტყვეების გარკვეული პერიოდი წამება, სისხლის გამოშვება. მსხვერპლად შეწირვის შემდეგ, ხშირი იყო ასევე კანიბალიზმიც.

პირამიდის შეგნით არსებული ფრესკები, მოჩეს ყოველდღიურობაზე მოგვითხრობს.

მოჩეს ყოველდღიურობის შესწავლისას, მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ქალაქში აღმოჩენილი კერამიკა. 100 000-ზე მეტი კერამიკული ნაკეთობა დღესდღეობით მსოფლიოს მრავალ მუზეუმშია გამოფენილი. მათი უმეტესი ნაწილი, ჰუაკა დე ლა ლუნას ტერიტორიაზეა აღმოჩენილი. თიხის ნაკეთობებზე აღბეჭდილია ომი, მეტალზე მუშაობა, სატაძრო რიტუალები. გაგიკვირდებათ და ყველაზე მრავლად, სექსუალური ხასიათის ნაკეთობები გვხვდება.

1987 წელს, არქეოლოგებმა მოჩეს ხელუხლებელი სამარხი აღმოაჩინეს, რომელიც ახ.წ. 300 წლით თარიღდება. სამარხი მაღალი საზოგადოებრივი მდგომარეობის მამაკაცს ეკუთვნოდა და დღესდღეობით ცნობილია როგორც „სიპანის მმართველი“. მიცვალებულთან ერთად დამარხული იყო 6 ადამიანი, უამრავი საყოფაცხოვრებო ნივთი, დამზადებული ოქროს, ვერცხლისა და სხვა ძვირფასი მეტალებისაგან.

სიპანის მმართველის სამარხი.

თუ რამ გამოიწვია კულტურის დაღმასვლა და შემდეგ გაქრობა, დღემდე ზუსტად არაა დადგენილი. სავარაუდოდ მიზეზი კლიმატის ცვალებადობა უნდა ყოფილიყო. ანდების მთაში შესწავლილი ყინული გვიჩვენებს, რომ ახ.წ. 536 – 594 წლებში კლიმატი მკვეთრად იცვლება. 30 წლის განმავლობაში მოდიოდა უხვი ნალექი, ხშირი იყო წყალდიდობები. შემდეგი 30 წელი კი ცხელი და გვალვიანი იყო. მოსახლეობის მოსავალი ჯერ ჭარბი ნალექის გამო განადგურდა, შემდგომმა გვალვებმა კი, მიწა უნაყოფი გახადა. მრავალწლიანმა უიმედო ბრძოლამ კლიმატურ პირობებთან, მოსახლეობაში გააქრო ღმერთებისა და ქურუმების მიმართ ნდობა, საბოლოოდ მათ უკეთესი საცხოვრებელი ადგილის იმედად, ქალაქები მიატოვეს.

მოჩეს ერთ-ერთ ქალაქში, ელ ბრუხოში აღმოჩენილი რელიეფი.

 

ოლმეკების მისტიური ცივილიზაცია

მექსიკის კულტურული მემკვიდრეობიდან მაიასა და აცტეკების ზღაპრული ქალაქები ყველაზე ცნობილია და ნებისმიერი მოგზაური ოცნებობს მათ მონახულებაზე. 1500 წლით ადრე, ვიდრე მაიას კულტურა ჩამოყალიბდებოდა და აყვავდებოდა, 25 საუკუნით ადრე, ვიდრე აცტეკები იუკატანის ნახევარკუნძულს დაიპყრობდნენ და იმპერიას შექმნიდნენ,  აქ იუკატანის ნახევარკუნძულზე, ოლმეკების ცივილიზაცია 1000 წლის განმავლობაში დომინირებდა და უდიდეს კულტურას ქმნიდა. ოლმეკების კულტურა ვრცელდებოდა თანამედროვე გვატემალის, ჰონდურასის, ბელიზის, კოსტა რიკასა და ელ სალვადორის ტერიტორიაზე. ააგეს უდიდესი ქალაქები, გაიყვანეს კეთილმოწყობილი სავაჭრო გზები, შექმნეს სასმელი შოკოლადი, ჩამოაყალიბეს რელიგიური იკონოგრაფია და რიტუალები, მათ შორის ბურთის თამაში, სისხლიანი და ადამიანის მსხვერპლად შეწირვა; ყველაფრი, რაც შემდეგ თითოეულმა მეზოამერიკულმა კულტურამ სწორედ მათგან მიიღო მემკვიდრეობით. ოლმეკები მეზოამერიკულ ცივილიზაციებს შორის მოიხსენიებიან როგორც cultura madre, ანუ “დედა კულტურა”. ვინ იყვნენ ოლმეკები, რა კულტურა ჰქონდათ და როგორი იყო მათი ჩვეულებები?

ოლმეკების ცივილიზაცია ყვაოდა დაახლ. ძვ.წ. 1200-300 წლებში, ეს პერიოდი ისტორიაში განიხილება მეზოამერიკული კულტურის ჩამოყალიბების პერიოდად. ოლმეკების ქალაქები მექსიკის ყურის სამხრეთითაა აღმოჩენილი, განსაკუთრებულად მაღალი იყო მოსახლეობის რაოდენობა ვერაკრუზსა და ტაბასკოში. აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ ოლმეკებს გააჩნდათ საკუთარი დამწერლობის სისტემა, მათი დამწერლობის ნიმუშები დღეს არქეოლოგების ხელთაა. სამწუხაროდ მათი რაოდენობა არაა საკმარისი დამწერლობის კლასიფიკაციის შესადგენად და გასაშიფრად.

დაახლ. ძვ.წ. 400 წლისათვის, ოლმეკები ისტორიიდან ქრებიან. მათ შესახებ თანამედროვე მეცნიერებისათვის ცნობილი მხოლოდ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ხდება. მათი სახელი “ოლმეკ” აცტეკების ენაზე “კაუჩუკის ხალხს” ნიშნავს. მეცნიერების ნაწილი ფიქრობს, რომ “მეზოამერიკული ბურთის თამაში” სწორედ ოლმეკებმა მოიგონეს; სწორედ ამიტომ აცტეკებმა მათ “კაუჩუკის ხალხი” უწოდა.

ოლმეკების ცივილიზაციის უამრავი შედევრი და ქალაქია შემორჩენილი. თუმცა მათგან ყველზე ცნობილია გიგანტური თავები. ბალაზტის ერთი მთლიანი ქვისაგან გამკვეთილი თავები, მმართველი ელიტის წარმომადგენლებს განასახიერებდნენ. მათი სიმაღლე 1-დან 3 მეტრამდე მერყეობს და დღესდღეობით 17 მათგანია აღმოჩენილი. ქანდაკებაზე აღბეჭდილ სახეებს ძირითადად ერთნაირი სახის ნაკვთები აქვთ: პუტრკუნა ლოყები, ბრტყელი ცხვირი, უმნიშვნელოდ ამოკვეთილი თვალები. აღსანიშნავია, რომ სახის მსგავსი ნაკვთები დამახასიათებელია ადგილობრივი მოსახლეობისათვის ვერაკრუზსა და ტობასკოში.

ოლმეკები მექსიკის ყურის ნაყოფიერ მიდამოებში დასახლდნენ, თავდაპირველად ისინი მხოლოდ შემგროვებლობითა და მიწათმოქმედებით იყვნენ დაკავებულნი. ისინი ერთ-ერთი პირველნი იყვნენ, ვინც სიმინდისა და ლობიოს მოყვანა დაიწყეს. დაახლ. ძვ.წ. 1200 წლისათვის ოლმეკები უკვე ქალაქებში ცხოვრობენ, ისეთებში როგორიცაა სან ლორენცო (ყველაზე ადრეული), ლა ვენტა, ლაგუნა დე ლოს კეროს, ტრეს ზაპოტეც და ლას ლიმას. ქალაქი ლას ლორენცო განვითარებისა და დიდების მწვერვალსა ძვ.წ. 1200-900 წლებში აღწევს, როდესაც მისმა სტრატეგიულმა მდებარეობამ მისცა საშუალება ვაჭრობის კონტროლისა. ოლმეკები ვაჭრობდნენ ობსიდიანით, კაუჩუკით, კერამიკით, ბუმბულით, გაპრიალებული სარკეებით.

სან ლორენცოს მაღალ განვითარებულ კულტურაზე მიუთითებს, გათხრებისას აღმოჩენილი ბურთის მოედანი; წითელი სასახლე, სადაც კედლები და იატაკიც კი წითლადაა შეღებილი; წყალსადენი და საკანალიზაციო სისტემა. აღმოჩენილი არტეფაქები მიუთითებენ, რომ ლა ლორენცო ძალადობრივად გადანგურდა, როდესაც ამავე პერიოდში ლა ვენტა მის აღმოვლობის გზას ადგა და სულ მალე ახალ დედაქალაქად გვევლინება, დაახლ. 18 000 მოსახლით.

ლა ვენტაში მეზოამერიკულ კულტურაში პირველი პირამიდა ააგეს, რომელსაც რიტუალური დანიშნულება უნდა ჰქონოდა.ქალაქის რელიგიური ცენტრი სიმეტრიულად იყო გამაშენიანებული ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ, აქვე იყო აღმართული ოთხი ადამიანის თავის ქანდაკება, რომლებიც ადგილის მფარველებად მოიაზრებდონენ. დღესდღეობით პირველი პირამიდა მიწაყრილს წააგავს, ცენტრში ნაგები პლაზაც თითქმის დაქცეულია, თუმცა ოდესღაც აქ ბაზალტის ორ მეტრიანი სვეტები იყო აღმართული და ლამაზი ფერებით იყო მოხატული. ლა ვენტა და სან ლორენცო ძვ.წ. 400-300 წლებში ნელ-ნელა უძლურდებიან და ბოლოს ქრებიან ისტორიის ფურცლებიდან.

არც თუ ისე ბევრია ცნობილი ოლმეკების რელიგიურ რწმენა-წარმოდგენებზე. თუმცა არქეოლოგიური გთხრებისას აღმოჩენილი არტეფაქტები, რელიეფები მეცნიერებს ეხმარებიან აღადგინონ მათი რელიგია და წეს-ჩვეულებანი. ოლმეკები ბუნებრივ მოვლენებს ეთაყვანებოდნენ, მათ შორის ცას, მიწასა და ასევე ქვესკნელს. მაგალითისთვის, გამოქვაბულების მათი წარმოდგენით ქვესკნელში შესასვლელს წარმოადგენდნენ, მთები კი, რომლებზე ერთდროულად ნაკადულიც მოედინებოდა და გამოქვაბულებიც იყო, შეეძლოთ ადამიანისათვის შესაძლებლობა მიეცათ რომ კავშირი დაემყარებინათ სამივე სტიქიასთან. ოლმეკების საკულტო ცენტრი მთიან ადგილებშ იყო ელ მანათი, ჩალკაცინგო და ოქსტოტიტლანი.

ოლმეკების ღმერთების სახელები დღემდე არაა ცნობილი, თუმცა მათ ხშირად გამოსახავდნენ როგორც ქვიმას, მიწას ანდა ლაბირინთს. ამიტომაც მკვლევარებმა ოლმეკების ღმერთებს მხოლოდ ნუმერაცია მიანიჭეს და არა სახელები. ოლმეკებისათვის განსაკუთრებული იყო ასევე ცხოველთა კულტიც, განსაკუტრებით იაგუარის, არწივის, გველისა და ზვიგენისაც კი. მათ წმინდა არსებებად თვლიდნენ და მათი წარმოდგენით, ძლიერ ოლმეკს შეეძლო ამ წმინდა და ძლიერ ცხოველად გარდასახვა. მათი წარმოდგენით სამყაროს ცა ოთხ ჯუჯას ეკავა (ოთხი მიმართულება), ცა კი დრაკონად წარმოედგინათ.

ოლმეკების გავლენა იგრძნობა იმდროინდელ ყველა კულტურაზე, მათ შორის 650 კმ-ით დაშორებულ ქალაქ თოპანთექუანიტლანში, სადაც ვხვდებით ბურთის სათამაშო მოედანსა და მსგავს რელიეფებს. გველის კულტი თავს იჩენს თითქმის ყველა მეზოამერიკულ კულტურაში. მოგვიანებით მაიას ცივილიზაციაში ვხვდებით კუკულკანს და აცტეკებთან კეცალკოატლს. ოლმეკების გავლენა ხელოვნებაში, რელიგიაში, არქიტექტურასა და ყოველდღიურობაში ყველგან ხვდებათ მეცნიერებს მეზოამერიკული ცივილიზაციების შესწავლისას.

ლა ვენტას პირამიდა, რომელიც დღესდღეობით მიწითაა დაფარული. პირამიდა სავარაუდოდ ძვ.წ. 1000-600 წლებით თარიღდება.

ოლმეკების ცივილიზაციის სიმბოლო, მათ მიერ უზარმაზარ ლოდებში გამოკვეთილი ადამიანის თავი და სახეა. დღეს სულ 17 მათგანია აღმოჩენილი და შესწავლილი, მათი წონა 6-დან 50 ტონამდე მერყეობს, შექმნის თარიღი კი ძვ.წ. 1500-1000 წლებია.

.

ვენტანა, ოლმეკების ერთ-ერთი ქალაქი. პირამიდასთან მფარველი ღმერთის ქანდაკეა დღემდე შემორჩენილია.

სარიტუალო საკურთხეველი. ლა ვენტა

სან ლორენცო, ოლმეკების ერთ-ერთი უდიდესი ქალაქი

ოლმეკების გიგანტური თავები

ოლმეკების მიერ შექმნილი ბურთის თამაში. ,ოგვიანებით ის ფართოდ ვრცელდება მთელს მეზოამერიკაში.

კარალი – მსოფლიოს უძველესი ქალაქი

თანამედროვე მსოფლიოში ფართოდაა გავრცელებული ინფორმაცია ოთხი უძველესი ცივლიზაციის შესახებ, ესენია: მესოპოტამია, ეგვიპტე, ჩინეთი და ინდოეთი. სწორედ ამ ცივილიზაციებმა დაუდეს დასაბამი კაცობრიობის ისტორიას. თუმცა რატომღაც ყოველთვის გვერდს ვუვლით არანაკლებ ძველ, საინტერესო და დიდებულ საზოგადოებას, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა ნორტე ჩიკოს ცივილიზაციას. ესაა უძველესი ცივილიზაცია ამერიკის კონტინენტზე, თანამედროვე პერუს ტერიტორიაზე. ნორტე ჩიკოს დედაქალაქი, წმინდა ქალაქი კარალი იყო – 5000 წლის უძველესი მეტროპოლისი, რომელიც შეიცავს უდიდეს მასალას მდიდარი კულტურისა, სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებს, ექვსი პირამიდის კომპლექსს, ამფითეატრს, საცხოვრებელ სახლებს. უნდა აღინიშნოს ასევე, რომ საცხოვრებელი სახლები შედგება რამდენიმე ოთახის, კიბეებისა და დიდი ეზოებისაგან. კარალის ცენტრში მდებარეობდა პირამიდების კომპლექსი; მათგან ყველაზე დიდი 20 მეტრი სიმაღლისაა და ფუძის ზომები 138×153 მეტრია, დაახლოებით ოთხი ფეხბურთის სტადიონის ზომის. კვლევების მიხედვით დადგინდა, რომ პირამიდის ზედა სართულზე მმართველი, დიდებულები და რელიგიური კულტის მსახურები ცხოვრებოდნენ, უფრო დაბალ სართულებზე კი ხელოსნები და ბოლოს ყველაზე დაბალ დონეზე, მუშები. მთლიანობაში ქალაქში დაახლ. 3000-მდე ადამიანი ცხოვრობდა.

ცენტრალური პირამიდა

სუპეს ველი, რომელიც ლიმადან 200 მილის დაშორებით მდებარეობს, არქეოლოგებისათვის ნამდვილი სამოთხეა. მისი პირველი შესწავლა 1905 წელს გერმანელი არქოლოგის მაქს უჰლის მიერ მოხდა, თუმცა 1970 წლამდე აქ ფართო მასშტაბიანი სამუშაოები არ დაწყებულა. მეცნიერების გაოცებას საზღვარი არ ჰქონდა, როდესაც აღმოჩნდა, რომ ბორცვები, რომლებსაც ბუნებრივ წარმონაქმნებად მიიჩნევდნენ, სინამდვილეში საფეხურებიანი პირამიდები აღმოჩნდნენ. 1990 წლიდან უკვე კარალის სრულ მასშტაბიანი კვლევა მიმდინარეობს, რადიოკარბონალურმა კვლევებმა აჩვენა, რომ კარალში აღმოჩენილი ჩანთა ძვ.წ 3000 წლით თარიღდებოდა.

მთავარი სარიტუალო ეზო

კარალი ერთ-ერთია იმ 18 დასახლებიდან, რომელიც სუპეს არქეოლოგიურ ველზე მდებარეობს, დაახლოებით 65 ჰექტარ ტერიტორიას მოიცავს. ქალაქის არქიტექტურა აშკარად მიუთითებს, რომ კარალი იყო რიტუალური დანიშნულების ქალაქი, რომელიც იმართებოდა თეოკრატიული პრონციპებით.

როგორც უკვე აღვნიშნე, კარალის ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობს ექვსი პირამიდისაგან შემდგარი კომპლექსი. პირამიდის უმაღლესი ადგილიდან, მმართველები და ქურუმები მთელს ქალაქს გადმოსცქეროდნენ. აქვეა სამლოცველოები, ყოველ მათგანში გვხვდები ცეცხლისათვის განკუთვნილი ორმოები, სადაც რიტუალური მსხვერპლშეწირვის დროს ღმერთებისადმი ძღვენს ცეცხლში წვავდნენ.

კარალი უდიდეს ინფორმაციას გვაწვდის პრე-კოლომბიური ამერიკის ცივილიზაციების ჩამოყალიბება-განვითარების შესახებ. არქეოლოგიური გათხრების შედეგად აღმოჩენილია უდიდესი რაოდენობის კერამიკა, მიკვლეულია სარწყავი სისტემის არხები; მეცნიერების თვალწინ გადაიშალა ქალაქი, რომელსაც ჯერ კიდევ ძვ.წ 3000 წელს ორგანიზებული წყლის მიწოდების სისტემა ჰქონდა, საოცარი სიზუსტით იყენებდნენ მათემატიკას,  შექმნეს მოვლენების ჩასაწარი სპეციალური სისტემა, რომელსაც ქვემოთ განვიხილავთ. კარალში განვითარებული იყო ვაჭრობა მეზობელ ქალაქებში. ქალაქში მაიმუნების გამოსახულებების აღმოჩენამ, მეცნიერებს საშუალება მისცათ ევარაუდათ, რომ კარალის სავაჭრო ქარავნებმა ამაზონის ჯუნგლებამდე მიაღწიეს.

მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, მოსახლეობას ქალაქური ტიპის დასახლებების შექმნა და ერთად ცხოვრება, ომებმა აიძულეს. გამუდმებული თავდასხმების გამო დასახლებების გარშემო ჩნდება თავდაცვითი კედლები და ასე იწყება ურბანიზაციაც. თუმცა კარალი ამის სრულიად საპირისპიროს ამტკიცებს. ქალაქის გარშემო არაა არანაირი თავდაცვითი კედლები, არქეოლოგიური გათხრების შედეგად არ იქნა აღმოჩენილი არანაირი ძალადობის კვალი შენობებზე, არც ერთი დაზიანებული ადამიანის ჩონჩხი. მეცნიერების მტკიცებით, კარალი მშვიდობიანი ქალაქი იყო, რომელიც სწავლობდა ასტრონომიას, მისდევდა რელიგიურ წეს-ჩვეულებებს და საკმაოდ დიდ დროს უთმობდა მუსიკას.

არქოელოგებმა 32 ფლეიტა აღმოაჩინეს, რომლებიც კონდორისა და ვარხვის ძვლებისაგან იყო გაკეთებული; ასევე ნაპოვნი იქნა ლამისა და ირმის ძვლებისგან გამოთლილი 37 კორნეტი. მუსიკალური ინსტრუმენტები ძვ.წ. 2200 წლით თარიღდება. საინტერესოა მათი აღმოჩენის ადგილიც – ცენტრალური პირამიდის მიმდებარედ, სადაც ასობით ადამიანს შეეძლო შეკრება. ფლეიტები მოხატულია ჩიტების, მაიმუნებისა და მითიური არსებების გამოსახულებებით. 2001 წელს მეცნიერებმა ჩაატარეს სპეციალური ვორქშოპი, რომლის დროსაც კარალის ფლეიტებით დაუკრეს და მსმენელს მისცეს საშუალება მოესმინათ ის მუსიკა, რომელსაც კარალის მოსახლეობა 5000 წლის წინ უსმენდა.

სწორედ აქ იქნა აღმოჩენილი მუსიკალური ინსტრუმენტები

კარალის ფლეიტები სხვადასხვა მითიური გამოსახულებებით.

სამწუხაროდ კარალის რელიგიური რწმენა-წარმოდგენების შესახებ ძალიან მწირი ინფორმაცია გვაქვს. გარკვეული აღმოჩენები მეცნიერებს აძლევს საშუალებას ივარაუდო, რომ გავრცელებული იყო შამანიზმი. განსხვავებით პრე-კოლომბიური რელიგიებისა, კარალში ადამიანის მსხვერპლშეწირვა არ დასტურდება. როგორც ჩანს, მსგავსი რიტუალები გავრცელდა მეზოამერიკულ ცივილიზაციებში. დღემდე აღმოჩენილი არაა ღვთაებების გამოსახულებები, რელიეფები. გვაქვს მხოლოდ ერთი გამოსახულება, რომელიც ძვ.წ. 2280-2180 წლებით თარიღდება, სადაც გამოსახულია მახვილკბილა ფიგურა, რომელსაც ხელში გრძელი ჯოხი უჭირავს.

რელიგიური შინაარსის მქონე ერთადერთი რელიეფია

ასევე საინტერესოა კარალის ცივილიზაციის მიერ შემუშავებული სისტემა, რომლის მიხედვიტაც ისინი გარკვეულ მოვლენებს წერდნენ და ასევე საოცარ მათემატიკური ხასიათის ჩანაწერებსაც აკეთებდნენ. ეს არის კვანძების სისტემა, რომელიც შემდეგ ფართოდ იქნა გავრცელებული ინკას ცივილიზაციაში.

კარალი მიტოვებულ იქნა დაახლ. ძვ.წ. 2100 წელს. სავარაუდოდ ამის მიზეზი გვალვა უნდა ყოფილიყო, რამაც მოსახლეობა აიძულა ქალაქი მიეტოვებინა და სხვა ადგილას ნაყოფიერი ტერიტორიის საძებნელად წასულიყო.

ძალიან საინტერესო დოკუმენტური ფილმი, რომელმაც პირადად მე კარალის საინტერესო ისტორია გამაცნო. მოცალეობის ჟამს უყურეთ აუცილებლად, ეს არაა მხოლოდ ფილმის კარალის შესახებ, გაიგებთ უამრავ საინტერესოს ძველი მსოფლიოს ცივილიზაციებს ჩამოყალიბების შესახებ.