ლიბანი და იორდანია – აღმოსავლური არდადეგები

რა გახსენდებათ აღმოსავლეთის ხსენებაზე?  ცაში ატყორცნილი მინარეთები, თვალუწვდენელი უდაბნო, აქლემებზე შემოსკუპებული ბედუინები, კოცონთან მორთმეული ქონდრით შეზავებული ჩაი, ხმაურიანი და ქაოტური ქუჩები, ჰუმუსი და ფალაფელი; სადრაც ბავშვობაში წაკითხული „1001 ღამე“ გაგახსენდება. ახლო აღმოსავლეთში პირველად ნამდვილად არ მივდიოდი, თითქმის ორი წელი მაქვს ეგვიპტეში გატარებული და მეგონა ამ მოგზაურობისთვის ყველაფერი კარგად გათვლილი მქონდა, მენტალურადაც მზად ვიყავი.

ქუთაისიდან კვიპროსამდე და კვიპროსიდან ლიბანამდე  იაფი ბილეთების ხათრით, ბეირუთში მოგზაურობაც დაიგეგმა. მიუხედავად იმისა რომ ბილეთები 4 თვით ადრე ვიყიდე, დატვირთული გრაფიკის გამო არც სასტუმროები დამიჯავშნია და არც ბევრი დეტალი გამირკვევია. ალალბედზე წავედით.

კვიპროსიდან ლიბანში Ryanair-ით გავფრინდით, ქალაქ პაფოსიდან. შუაღამისას ჩავფრინდით, ტელეფონში ჯერ კიდევ ეგვიპტეში ცხოვრებისას ჩამოწერილი აპლიკაცია Careem ამოვქექე და ტაქსი გამოვიძახე. ლიბანში საზოგადოებრივი ტრანსპორტი საერთოდ არ არსებობს, ძველი დაფახფახებული მარშუტკები დადიან, მხოლოდ 14 ნომერი მახსოვს კორნიშზე, ანუ სანაპიროზე დადიოდა.
ქალაქში გადაადგილების საუკეთესო საშუალება ტაქსია, შეგიძლიათ გამოიყენოთ Uber ან ზემოთ აღნიშნული Careem, თუ უფრო თავგადასავალი გსურთ, მუნიციპალური ტაქსი აიყვანეთ, ე.წ. სერვისი. ტაქსი დადის ქალაქში, თქვენ და კიდევ სხვა მგზავრებს ჩაისვამს და წაგიყვანთ დანიშნულების ადგილამდე. აქ გამოცდით ადგილობრივ კულტურას და ცხოვრებას, თუმცა ზოგს ეს სულაც არ იზიდავს.

განთავსებისთვის საუკეთესო ვარიანტი ბეირუთია, ყველა ქალაქი ახლოსაა და ჩემოდნით სიარულიც არ მოგიწევთ. ბეირუთში ოპტიმალური ადგილმდებარეობა ყველგან Hamzra Street ეწერა და ჩვენც იქ დავჯავშნეთ, თუმცა ჩემი რჩევა იქნება უფრო Armenia Street და მიმდებარე უბნებს გადახედოთ. აქ თქვენ ნამდვილ, ბეირუთს შეიგრძნობთ. სავსეა კაფეებით, ბარებით, სხვადასხვა საინტერესო მაღაზიებით, ვიწრო ქუჩები კიბეებით უკავშირდება ერთმანეთს და წიგნში აქამდე ამოკითხული ყველა წინანდადება თვალწინ ცოცხლდება. ამ უბანმა სოლოლაკი გამახსენა… ულამაზესი არქიტექტურის 2-3 სართულიანი ფერადი სახლები თავისი კოპწია ეზოებით, იქაც ისეთივე მიტოვებულია და ელოდება უკეთეს დღეებს.
ლიბანი არის ძალიან ძვირი ქვეყანა. აქ ბიუჯეტური მოგზაურობა თითქმის წარმოუდგენელია. განთავსება, კვება, სასმელი, ტრანსპორტი, სუვენირები – ყველაფერს ცეცხლი უკიდია და მზად იყავით ამისთვის. თუმცა, ეს ყველაფერი შეგიძლიათ გემრიელი საჭმელით და ლიბანური ღვინით დაივიწყოთ. გასინჯეთ ყველაფერი, ქუჩაში, რესტორანში, ბაზარში; ყველგან ყველაფერი უგემრიელესია.

ლიბანიდან ბიბლოსის და ბაალბექის უნახავად არ წამოხვიდეთ. საუკეთესო ვარიანტია ტურს გაჰყვეთ, რომელიც 95$ ჯდება. ტური მოიცავს ბაალბექს, ანჯარს, ქსარას ვენახებს, ღვინის დეგუსტაციას და სადილს, + პროფესიონალი გიდი აგიხსნით ყველაფერს. შეგიძლიათ დაუკავშირდეთ Lebanon Tours – WhatsApp +961 70809737. ბეირუთის დასათვალიერებლად საუკეთესო ვარიანტია Beirut Free Walking Tours – WhatsApp  +316 48116082/ ჩვენი გიდი ძალიან მხრიაული და მონდომებული ბიჭი იყო, ახალი წლის აღსანიშნავად, ტურის ბოლოს ვისკიც ჩამოგვისხა ყველას და ცენტრალურ მოედანზე ყველამ ხმამაღლა ვიყვირეთ „რევოლუცია“.
ბევრი საერთო დავინახე ბეირუთსა და თბილისს შორის, თუნდაც საპროტესტო აქციები და ღამის ცხოვრება. ჩვენ გვაქვს „ფაბრიკა“, მათ აქვთ “Grand Factory”; პარლამენტის წინ აქციიებზე ახალგაზრდობა ცეკვავდა და ერთად იდგა, იგივე ხდება ბეირუთშიც და რაც მთავარია, ისინიც პროპოციულ არჩევნებს ითხოვენ. პარლამენტტან თუ გაივლით, ძალიან ბევრ საინტერესო გრაფიტისაც წააწყდებით.

დადგა ის დღე იორდანიისკენ რომ გავემგზავრეთ. დიდი მოლოდინებით და იმედებით, რომელიც პირველივე წუთებში ჩაგვიკლეს ჯერ აეროპორტში და შემდეგ სასტუმროში. ლიბანი ცოტა სხვა კულტურის მატარებელია, მიუხედავად 17 წლიანი სამოქალაქო ომისა, ბევრად უფრო წინ არიან.

იორდანიაში მოგზაურობისას აუცილებლად შეიძინეთ Jordan Pass, 100$ ღირს და შედის ვიზა და კიდევ უამრავი სხვადასხვა ტურისტული ღირსშესანიშნაობები, მათ შორის პეტრა, ვადი რუმი, ჯერაში, ამანის ციტადელი და ა.შ.
ამანი დიდად საინტერესო ქალაქი არაა, ერთი დღე ეყოფა. რომაული თეატრი, ციტადელი, მუზეუმი, ბაზრებს მოივლი და მორჩა, ამანი დათვალიერებულია J ძალიან დიდი სურვილი მქონდა ჯერაში მომენახულებინა, მაგრამ ძალიან ცუდი ამინდი დაგვემტხვა, წვიმა, ნისლი, ქარი და შესაბამისად, ამ სილამაზის უნახავად წამოვედით.
იორდანიაში გადაადგილების უალტერნატივო საშუალებაა JETT BUS. ამანში რამდენიმე ოფისი აქვს და ყველა სხვა ქალაქშიც. სწორედ ამ ავტობუსიტ წავედით პეტრაში, დილის 6:30ზე გავედით და 10:30ზე ადგილზე ვიყავით ზუსტად პეტრას ვიზიტორთა ცენტრთან ჩერდება.
აქ პირველივე ნაბიჯებზე ეგვიპტე გამახსენდა, ყველგან რომ ხალხი ყვირის და მხოლოდ იმას ფიქრობენ როგორ მოგატყუონ, ფული როგორ დაგცინცლონ. ვიზიტორთა ცენტრიდან პეტრამდე ფეხით თითქმის 2 კმ-ია, ბილეთის ფასში შედის კანიონამდე ცხენით მიყვანა, თუმცა აქაც ბედუინები ისე საშინლად იქცეოდნენ, ისევ ფეხით ვამჯობინეთ გავლა.
პეტრასკენ მიმავალ გზაზე მიფრინავდი კი არ მივდიოდი, თავი მეორე ბორჰარდტი მეგონა, ის ის იყო ცხოვრების ოცნება უნდა ამეხდინა და პეტრა საკუთარი თვალით დამეთვალიერებინა. სამწუხაროდ, ნანახმა მოლოდინს ნამდვილად ვერ გადააჭარბა. დღემდე ვერ ვხვდები, პეტრა როგორაა ახალი მსოფიოს 7 საოცრებაში და ანგკორ ვატი არა. აქაც იგივე პრობლემას გადავაწყდი რასაც პირამიდებთან. სულ ვირაც დაგდებს, ხან შენი აქლემზე შემოსმა უნდათ, ხან ჯორით კატაობას გტავაზობენ, რომაული კოლონადისკენ მიმავალი გზა ბაზარს გავს, უამრავი სუვენირი აქვთ ბედუინებს და დაგდევენ იყიდე იყიდე, ეტლები მიჰქრიან და მოჰქრიან, აქლემებს დაარბენინებენ და საბოლოოდ ვერ აღიქვამ რა საოცარ ადგილას მოხვდი, მხოლოდ იმაზე ფიქრობ ბედუინები როგორ მოიშორო თავიდან.

პეტრადან გაოგნებული და გადაღლილი, აუცილებლად ვადი რუმის უდაბნოსკენ უნდა გაემართოთ. ადგილი სადაც სიჩუმე, სიწყნარე და სიდიადე სუფევს.
ყველაზე მეტად უდაბნო ღამით მიყვარს, ასეთი ვარსკვლავებით გადაჭედილი ცა არსად მინახავს. ისე ახლოს მოჩანს ირმის ნახტომი, გგონია შენს წინ მდებარე მთაზე აბობღდები და ხელითაც შეეხები უსასრულობას.
ვადი რუმში აუცილებლად აირეთ მინიმუმ ერთ დღიანი ტური. ფასი მინიმუმ 100$ ადამიანზე, მოიცავს განთავსებას ქემფში, სამჯერად კვებას, აქლემებზე კატაობას და ჯიპ ტურს. სანამ აქლემზე დავჯდებოდი, წინა გამოცდილებებიდან გამომდინარე, კარგად შევათვალიერე აქლემს როგორ ექცეოდნენ, გამხდარი ხომ არ იყო, იარე ხომ არ ჰქონდა. ეგვიპტეში ჩემს თვალწინ ურტყამდნენ ცხოველებს, ერთ აქლემს კი ნესტოებიდან სისხლი სდიოდა L მსგავს ცხოველების ტრეფიკინგში არასოდეს მიმიღია მონაწილეობა და არც თქვენ გირჩვეთ. ვადი რუმი არის მარსი დედამიწაზე, აქ სიტყვები ზედმეტია გადმოსცეთ მისი სილამაზე, უბრალოდ უნდა წახვიდეთ და თქვენი თვალით ნახოთ ❤

ცუდი ამინდებით დაღლილი, 15 დღიანი წანწალის შემდეგ, ბოლოს აქაბაში ჩავედით. ზღვის პირას ავიღეთ სასტუმრო, სანაპიროზე ნაყინს ვჭამდი, ბროწეულის ლიმონათს ვსვამდი და ჩემს წინ გადაჭიმულ ისრაელს და ეგვიპტეს გავცქეროდი. ამ დროს ხვდები, მართლაც რა პირობითია საზღვრები, 3 წლის წინ ევიპტეში ნუებაში ვისვენებდი და აქაბას გამოვცქეროდი, ახლა კი საპირისპირო მიმართულებით ვიყურებოდი. ისრაელშიც არც თუ დიდი ხნის წინ დავბოდიალობდი.
ამ იდილიასა და ფიქრებში, ჩემს თავს დავპირდი რომ ბოლომდე სიმშვიდეს და სინაზეს შევინარჩუნებდი. ყველა ქუჩაში წამოყვირებულ რეპლიკას დავაიგნორებდი, მოთმინებით აღვიჭურვებოდი, მაგრამ ვინ გაცადა. ბოლო დღეს ჩემოდნებით მივრახუნებდი სადგურისკენ და კიდევ მანქანებიდან პიპინი, ყვირილი რომ გავიგე, ვეღარც შუა თითის ჩვენება დავინანე და არაბული გინებითაც გული მოვიოხე.

საბოლოოდ აღმოსავლეთი საოცარი ადგილია. ბავშვობის დროინდელი ზღაპრებიდან მქონდა შემორჩენილი „დინარი“, არაბი ვაჭრები რომ ახსენებდნენ და ჰოი საოცრებავ, იორდანიაში ფულს დინარი ქვია. როგორ გამიხარდა, ამეშალა მოგონებები. სადაც იკითხავ ყველაფერი 2 – 3 დინარი ღირს და შენც აფრიალებ ფულებს, ვიდრე მიხვდები რომ 1 დინარი = 4 ქართულ ლარს და შაურმაში ცოტა ხნის წინ გადახდილი 3 დინარი, 12 ლარია და ძალიან ძვირია J  თუ გადაწყვეტთ ლიბანისა და იორდანიის მონახულებას აუცილებლად გაითვალისწინეთ:

• აღიჭურვეთ მოთმინებით და ვაჭრობის უნარით, ეს აუცილებელია!!! თუ დააფასებენ 10, ეგრევე ეუბნები 5 და იწყებ ვაჭრობას. თუ არ დააკლეს ტოვებ რაც გაქვს და გამოდიხარ, დიდი ალბათობით გამოგეკიდებიან და დაგიკლებენ.
• ლიბანში გაფრენამდე და ჩასვლისასაც გეკითხებიან თუ ხართ ისრაელში ნამყოფი. მე ვიუარე, თუმცა იგივე პასპორტით 2 წლის წინ ვიყავი ისრაელში, მაგრამ ბეჭედი არ ჩაურტყამთ. უპრობლემოდ შემიშვეს.
• ორივე ქვეყანა არის ძალიან ძვირი, პარიზის და ფლორენციის ფასებისთბის მოემზადეთ. რიგ სერვისებში უფრო ძვირსაც გადაიხდით.
• იორდანიაში წასვლისას აუცილებლად შეიძინეთ Jordan Pass – jordanpass.jo
• უდაბნოში ტურისას აუცილებლად წაიღეთ თბილი მოსაცმელები, ზამთრის პერიოდში კი კურტკა. ძირითადად გადახდილ მანქანაში ზიხარ და გადაადგილებისას ძალიან ცივა.
• პეტრაში ბედუინებს არსად არ გაჰყვეთ. როგორც ჩვენმა გიდმა გაგვაფრთხილა „ისეთი არაფერი, დაგათრობენ, ფულს წაგართმევენ და გაგაპატიურებენო“. ქალს მეტი რა უნდა დაუშავონ იდეაში?!
• შეეგუეთ აზრს რომ მინიმუმ 3-4 კილოთი მეტი ჩამოხვალთ, უგემრიელესი საჭმელი აქვთ.
• ამანში დარჩით ძველ ქალაქთან ახლოს რათა ფეხიტ მოიაროთ ყველაფერი და ტაქსი არ დაგჭირდეთ.

თანდათან უფრო მბეზრდება და მეზარება სურათების გადაღება, პოზიორობა და მათი გამოქვეყნება. მინდა რომ ადგილები შევიგრძნო, შევიცნო, სუნი დავიმახსოვრო თუნდაც ქუჩის ან იქვე აყვავებული ბუჩქის. ადგილიდან ადგილზე სირბილი, ფოტოაპარატის ჩხაკუნი და „დაჩექინება“ ტურისტობა მგონია. მოდი ყველანი გავხდეთ მოგზაურები, ადამიანები რომლებიც ქვეყნებს ვიყვარებთ გულით და გონებით ❤

ნირვანა აზიაში – ვიეტნამი, კამბოჯა, ტაილანდი

რამდენიმე წლის განმავლობაში პირადი ლეპტოპის ეკრანზე ანგკორ ვატის ტაძრის სურათი მეყენა და ყოველთვის ვიცოდი, იქ აუცილებლად წავიდოდი. რუქის დახედვისას გული მიფანცქალებდა, ძალიან შორს და ამავდროულად ხელმიუწვდომლად მეჩვენებოდა. ვიცოდი რომ ვნახავდ, მაგრამ როდის, როგორ… მას შემდეგ რაც 2018 წლის გაზაფხულზე მოულოდნელად აფრიკაში ამოვყავი თავი, იმასაც მივხვდი სამხრეთ აზიაში მოგზაურობის დროც მოვიდა!!!
რამდენიმე კვირიანი გეგმვისა და ინტერნეტში ქექვის შემდეგ, როგორც იქნა მარშრუტი შევადგინეთ. საახალწლოდ წინ ვიეტნამი, კამბოჯა და ტაილანდი გველოდნენ, თითქმის ერთი თვე ტროპიკულ ქვეყნებში მზის გულზე უნდა გაგვეტარებინა, მაშინ როდესაც თბილისში ცივა, ქარია და ცოტა თოვს კიდეც.

თბილისის აეროპორტში რეგისტრაციის დროს იჭვნეულად შემოგვხედეს 2 გოგოს, რომლებიც გახარებულები ადგილზე ცმუკავენ და ვიეტნამში მიდიან. ბევრი თვითონაც არაფერი იცოდნენ ჩვენი სავიზო პროცედურების შესახებ და დაწვრილებით გამომკითხეს ყველაფერი; მესაზღვრემ კი გულწრფელად გაკვირვებულმა მკითხა, იქ რა გინდაო.

ვიეტნამამდე 18 საათიანი  მგზავრობის შემდეგ, ჰა ნოიში ჩავაღწიეთ. პირველი 1 საათი აეროპორტიდან სასტუმრომდე მიმავალ გზაზე შოკში ვიყავით. მოწესრიგებული მაგისტრალები, და რაც მთავარია ყველგან სიმწვანე. ჯერ რა ვიცოდით წინ რა გველოდა 😀
ჰა ნოიში ჩვენი სასტუმრო უშუალოდ ძველ ქალაქში იყო და როგორც აქამდე ჩემი მოგზაურობების გამოცდილებიდან ვიცი, ეს საუკეთესო ადგილმდებარეობაა, თურმე არა ჰანოიში. ეს არის ყველაზე ხმაურიანი და ბინძური ქალაქი რაც კი ოდესმე მინახავს. კაიროში ორ წელზე მეტი ცხოვრების შემდეგ, მეგონა რომ ხმაური, საცობები და ნაგავი ჩემზე ვეღარ მოქმედებდნენ. დედაქალაქის ისტორიული პატარა სახლები კოლონიალურ პერიოდშია აგებული, ოდესღაც ულამაზესი და ფერად-ფერადი უნდა ყოფილიყო. ახლა მთლიანად ქუჩის ბაზარია. არ არსებობს ფეხით მოსიარულეების ბილიკები, ყველგან ნაგავია, ტილების თმიდან ამოცლა საჭმლის გვერდით, იქვე მეორე ფეხებზე ფრჩხილებს იჭრის, მესამე კბილს იჩიჩქნის, გამვლელებს ფეხზე ნაგავს გაყრიან, აივნიდან წყალს ასხამენ.
ერთადერთი ადგილი რომელმაც ჰა ნოიში გულწრფელად აღმაფრთოვანა და ყველას გირჩევთ მის მონახულებას, ეს ლიტერატურის ტაძარია. ადგილი, სადაც სტუდენტები გამოცდის წინ მოდიან და ლოცულობენ.

და კიდევ, თუ არაჩვეულებრივი ადგილები გიზიდავთ ქალაქში, აუცილებლად ეწვიეთ ე.წ. მატარებლის ქუჩას. ვიწრო ქუჩაში ჩქაროსნული მატარებელი მოჰქრის, შენ კი მისგან 1 მეტრზე ნაკლებ მანძილზე დგახარ და ქოქოსის შეიქს მიირთმევ.

სასტუმროს მიმღებშივე ტურები დავჯავშნეთ, ჰა ლონგ ბეისა და ნიჰ ბინის პროვინციებში. აქ არაფერი არ ჰგავდა ქაოტურ და ბინძურ ჰა ნოის, ხალხი თბილი და მომღიმარი, მოწესრიგებული გზები, ქუჩები და სისუფთავე. ჰა ლონგზე წასვლისას გირჩევთ 1 ღამე მაინც გაჩერდეთ კრუიზზე რომ უკეთესად დაათვალიეროთ ულამაზესი ყურე. ნიჰ ბინსა და ბრინჯის ტერასებს კი ერთი დღეც სრულიად ეყოფა.
ვიეტნამიდან კამბოჯაში ღმერთს მადლობა გადაფრენა გადავწყვიტეთ, აზიური WIZZ ვიპოვეთ და საკმაოდ ბიუჯეტურად ჩავედით სიემ რიპში. ჯერ ჰა ნოის აეროპორტში დაგვაყოვნეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ჩვენი პასპორტი არ იცოდნენ საერთოდ სადაური იყო, შემდეგ კი კამბოჯის მესაზღვრემ თავში ხელი შემოირტყა და დიდ ხანსაც დამაყუდა ვიდრე გაიგო რომ სადღაც ევროპასა და აზიას შორის საქართველოა. აეროპორტიდან ტრანსფერი სასტუმრომ უფასოდ გაგვიკეთა, ჩვენც ველოდეთ ნებისმიერი სახის ტრანსპორტს, თუმცა ვერასოდეს ვიფიქრებდით რომ ტუკ-ტუკით დაგვხვდებოდნენ. ეს კიდევ ერთი თავგადასავალია.

კამბოჯა აზიის ფავორიტია ჩემთვის. აქ გატარებული თითქმის 1 კვირა არასოდეს დამავიწყდება. ანგკორის ტაძრები ყველაზე განთქმულია ღირსშესანიშნაობებიდან და 100 მეტია სიემ რიპის პროვინციაში. ბილეთიბი სხვადასხვა ფასიანია, 1 დღის შესვლა – 37$, 3 დღე შესვლა 62$ და არის კიდევ 5 დღიანი. ჩვენ სამდღიანი ბილეთი ავიღეთ, რადგან მხოლოდ ინსტაგრამზე გამოჭიმული ლამაზი სურათები არ გვინდოდა, ეს ადგილები უნდა შეიგრძნო და გულით დაათვალიერო.

აუცილებლად უნდა დაესწროთ მზის ამოსვლას ანგკორ ვატში და მზის ჩასვლას პჰნომ ბახენგის ტაძარში. მზის ამოსვლაზე დასასწრებად დილის 4 საათზე აგვაყენეს, სიბნელეში მძღოლმა ტუკტუკით მიგვიყვანა ტაძრამდე, აბა ახლა თქვენ იცით, მე აქ დაგელოდებითო და ჰამაკი გაჭიმა ხეებს შორის, ცოტას წავუძინებო. ჩვენც სიბნელეში ძლივს გავაგენით სად უნდა წავსულიყავით, ხიდზე წავიქეცი კიდეც და ბოლოს როგორც იქნა სადრაც ბინდბუნდში ანგკორ ვატის სოლუეტიც გამოჩნდა. ამ დროს გულისცემა ისე ამიჩქარდა, ცოტა ხნით გავჩერდი და ღრმად ჩავისუნთქე. ვერ ვიჯერებდი რომ ჩემი ოცნება ასე ხელშესახები იყო. ირგვლივ უამრავი ტურისტი ირეოდა, ადგილობრივებს კაფეები აქვთ გაკეთებული და საუზმეს გთავაზობენ, შეგიძლია სადმე მოხერხებულად ჩამოსკუპდე, ულამაზეს მზის ამოსვლას უყურო და ტან ახლად გამოწურული მანგოს წვენით ჩაიტკბარუნო პირი.

ტა პრომის ტაძარი

მზის ჩასვლის სანახავად თუ დააპირებთ წასვლას, გირჩევთ ცოტა ადრე ახვიდეთ, ტაძარზე ვიზიტორების რაოდენობა შეზღუდულია და მხოლოდ 300 დამთვალიერებელს უშვებენ ერთდროულად. სჯობს ადრიანად მიხვიდეთ და იღბლიან 300 შორის მოხვდეთ.
ანგკორის ტაძრებში 3 დღე ვიბოდიალეთ, დამიჯერეთ და არავითარ შემთხვევაში არ გადაწყვიტოთ ყველაფრის თქვენით მონახულება. აიყვანეთ გიდი და აუცილებლად მოინახულეთ ტა სომი, ტა პრომის ტაძრებიც.
კამბოჯაში მოგზაურობისას არ გამოტოვოთ მცურავი სოფელი და მეკონგის დატბორილ ტყეში ნავით გასეირნება. ნამდვილად გაგაოცებთ ❤ საღამო კი შეგიძლიათ ცნობილ PUB STREET-ზე გაატაროთ. უამრავი რესტორანი, ბარი და ფაბია, იქვე შემწვარი მორიელები, ტარაკნები და გველები აქვთ. აქვე აცხობენ ცნობილ Happy Pizza, პიცას მარიხუანას ფოთლებით. თავგადასავლები თუ გსურთ გასინჯეთ.

ტაილანდი – ამ ქვეყანას ძალიან დიდი ინტერესით ველოდით, ფჰუკეთში 7 დღე დავჯავშნეთ სასტუმრო და გადავწყვიტეთ ახალ წელსაც იქ შევხვედროდით. ინტერნეტში მოძიებული სურათებისა და აღფრთოვანებული ხალხის კომენტარების შემდეგ, იქ ჩასვლა და სამოთხეში ფეხის დაბიჯება ერთნაირად წარმოგვედგინა. მაგრამ, უკაცრავად 😀 პატონგზე რომ ჩაივლიდი, ქობულეთი მახსენდებოდა; იმ განსხვავებით, რომ იქ Mcdonalds, starbucks, KFC და ერთი დიდი სავაჭრო ცენტრი აქვთ. არანორმალურად თეთრი ქვიშაც ოქროსფერი აღმოჩნდა, უკამკამესი წყალი კი მოტორიანი ნავებით დაბინძურებული. ხელი მაინც არ ჩავიქნიეთ და ე.წ. James Bond და Phi Phi  კუნძლების კრუიზზეც წავედით, იქ რომ  მაინც დავმტკბარიყავით სანაპირეობით. ერთი სიტყვით, ან ჩვენ არ გაგვიმართლა, ან ყველა იტყუება ტაილანდის სანაპიროებთან დაკავშირებით.
ტაილანდის ყველაზე შთამბეჭდავი ნაწილი  ბანგკოკია, ქალაქი რომელიც წარუშლელ შთაბეჭდილებას დატოვებს თქვენზე.

ვიეტნამისა და კამბოჯის შემდეგ, ასეთ დიდი მეგაპოლისში მოხვედრა სასწაული იყო. მართალია პირველივე დღეს აივნიდან რომ გადავიხედე Lady-boy-მ დამიქნია ხელი „wanna have fun”-ო მკითხა, მაგრამ ჩემი გამშრალი სიფათის დანახვაზე აშკარად მიხვდა, მე არ გამოვადგებოდი.

ადგილობრივი ტაძრები, განსაკუთრებით მზის ჩასვლისას სუნთქვისშემკვრელია, ფერად ფერადი პაგოდები ბრჭყვიალებენ, ლაპლაპებენ და მათ ფონზე მოსიარულე ბუდისტი ბერიც სულ სხვანაირად, მისტიურად გეჩვენება.
აზიური მისტიკის შეცნობის შემდეგ, ღამის გართობა თუ გინდა, Khao San Road საუკეთესოა. აქ ყველაფერია, ბარები, კაფეები, რესტორნები, შუა ქუჩაში გამოდგმული წურბელებით სავსე აუზები.

ახლა მცირე შეჯამება გავაკეთოთ:

• ავიაბილეთები Fly Emirates – თბილისი – ჰა ნოი – ბანგკოკი თბილისი – 820$.
• სასტუმროები – ამ მხრივ ერთადერთი ფჰუკეტი შეიძლება გამოვყოთ რომ ცოტა არაბიუჯეტურია. ჰა ნოი, სიემ რიპი და ბანგკოკი საკმაოდ იაფად ვნახეთ 3*-4* სასტუმროები.
• ვიზები: ვიეტნამის ვიზაზე წინასწარ რეგისტრირდებით საიტზე vietnamvisa.govt.vn, იხდით 17$. შემდეგ ადგილზე ჩასვლისას ამატებთ 20$ რომ პასპორტში ჩაგირტყან აეროპორტში.
  ვიეტნამის ვიზის წინასწარი დასტური მოგივათ მეილზე, უნდა ამობეჭდოთ, თან იქონიოთ 3X4 სურათი, საემიგრაციო სამსახურს აბარებთ და დაახლ. ნახევარ საათში თქვენს სახელსა და გვარს გუგლის დახმარებით წარმოთქვამენ. გილოცავთ, ვიეტნამის ვიზა თქვენია.
  კამბოჯის ვიზა – ოფიციალურ ვებგვერდზე ავსებთ ელექტრონული ვიზის განაცხადს, მოგდით მეილზე, ამობეჭდავთ (მიიღება როგორც ფერადი, ასევე შავთეთრი) და ჩაფრენისას წარუდგენთ მესაზღვრეს. ჩვენ ჰა ნოიდან გავფრინდით კამბოჯაში, სახმელეთო საზღვრით არ გადავსულვართ. გაითვალისწინეთ, რომ ზოგიერთი სახმელეთო საზღვარი იღებს მხოლოდ პასპორტში ჩარტყმულ ვიზას და ელექტრონულით ვერ შეგიშვებენ ქვეყანაში.
  ტაილანდის ვიზა – ყველაზე მეტად ტაილანდმა გაგვაწვალა ვიზებთან დაკავშირებით. ტურისტულმა კომპანიებმა 105$ მოგვთხოვეს ვიზის გაკეთებაში და რა თქმა უნდა მაშინვე ვიუარეთ. ერევანში მდებარე საკონსულო არც ტელეფონს პასუხობს და ეჭვი მაქვს არც მეილს ამოწმებენ. ბოლოს, ჰა ნოიში მივედით ტაილანდის საელჩოში, 40$ გადავიხადეთ და 4 დღეში ვიზაც მოგვცეს. ბევრად უმტკივნეულო და ბიუჯეტური ვარიანტია.
• შიდა ფრენები აზიაში – საქართველოში გვაქვს WizzAir, ვიეტნამში ვიპოვეთ VIET JET, დაბალიუჯეტური ავიაკომპანია. ბორტგამცილებლების უნიფორმა იყოს სხვა და ბევრად ნაგვიანი ბორტი, თორემ ყველაფერი ზუსტად ისეა როგორვ WIZZ-ზე. ვიწრო სკამები, არა საკვები, არა წყალი და ბარგიც უნდა ცალკე იყიდოთ.
  ბევრად უკეთესი მომსახურება ჰქონდა AIR ASIA დაბალბიუჯეტიან ავიაკომპანიას. ბორტი სუფთა, ბორტგამცილებლებიც ღიმილიანები.
• ვაქცინა – აზიაში გამგზავრებისას აცრები არაფერი გამიკეთებია. საჭირო და სავალდებულო არაა, 1-2 რეკომენდირებული რაც იყო სხვადასხვა ფორუმებზე, აფრიკაში წასვლამდე უკვე გაკეთებული მქონდა და აქედან გამომდინარე, აღარ დამჭირვებია.
• კვება – აქედან რომ მივდიოდი, ყველგან ლაფშა, ბოსტნეული და ბრინჯი მელანდებოდა. წარმომედგინა რომ სამოთხეში ვიქნებოდი… თუმცა ვიეტნამის აყროლებული ქუჩების მერე, ცოტა გადამინდა ლაფშა და ტაიალნდამდე მოიცადა 😀 დაახლ. 3-4$ მშვენივრად მიირთმევთ. უბრალოდ მიეჩვით სხვადასხვა მცირე დეტალებს. მაგ: წვნიანში ქათმის ხორცს ტყავი აქვს და პლიუს აქა იქა ბურტყლებიც. ჩვენთან ღორის ხორცს ძირითადად მხოლოდ შესაწვავად ვიყენებთ, ვიეტნამში კი მოხარშულიც ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს და ქუჩებში სულ მოხარშული ღორის ხორცის ოხშივარი დგას.
  ტაილანდში აუცილებლად გასინჯეთ სანაპიროზე ზღვის პროდუქტები და ფად ტაი.
  კამბოჯაში სტეიკი საკმაოდ პოპულარულია, თუმცა ყურადღება მიაქციეთ რომ არ აიღოთ ადგილობრივი ხორცის. მაგარია, ძნელად იღეჭება და უცნაური სუნი აქვს. გაფუჭებული არ გეგონოთ, უბრალოდ სხვანაირია, აზიური.
• ხილი – ეს არის ჩემი ცხონება. ახალ-ახალი მანგო, ანანასი, ლიჩი, ე.წ. ვნების ხილი „passion fruit”, დრაკონის ხილი და ა.შ. ქოქოსის შეიქები, პირდაპირ ქოქოსში ჩადებული ნაყინი.. ფასი სასაცილო. ყველაფერი 1$; მთლიანი ანანასი, გაფრცქვნილი და დაჭრილი – 1$, რამდენიმე მანგო, ასევე გაფრცქვნილი და დაჭრილი – 1$. შენც გგონია უი 1$ რა არის, აქ 1$, იქაც და საბოლოო ჯამში კი ამთავრებ დღეს დაცარიელებული ჯიბით.
• ადგილობრივი ვალუტა – ყველაზე მეტად ვიეტნამში გავწამდით. 100$ უდრის – 2 300 000 ვიეტნამურ დონგს. კამბოჯა ბევრად მარტივია, შეგიძლია ყველგან დოლარით გადაიხადო, მაღაზიაში, კაფეში, მუზეუმში, ტაქსთან. ყველა ფასს აწერია ფასი ადგილობრივ თანხასა და დოლარში. ტაილანდში ჩასვლისას უკვე გაწაფული ხარ და ტაილანდური ბატები ვეღარ გამოგაბატებენ ისე როგორც ვიეტნამური ფული.

აზიის სამივე ქვეყნიდან ყველაზე მეტად კამბოჯა მომეწონა. დიდი სიამოვნებით წავიდოდი კიდევ ერთხელ, შემოვივლიდი ანგკორის ყველა ტაძარს და ამჯერად ოკეანის სანაპირომდე დავუყვებოდი. ღამით, პლანქტონების ნათებებით ვიმხიარულები, დღისით კი თეთრ ქვიშებზე გავწვები. ნუ, რა თქმა უნდა 9ნაირი დამცავის და მინიმუმ 2 ქოლგის ქვეშ.

აფრიკული დღიურები – კენია, ტანზანია და ზანზიბარი

აფრიკა, ამ სიტყვის გაგონებისთანავე ბავშობა და „მეფე ლომი“ მახსენდება. ჩემს ბიძაშვილებთან სტუმრად წასვლა მხოლოდ იმიტომ მიყვარდა, რომ ამ მულტფილმის კასეტა ჰქონდათ, ბაშვები ჩავუსხდებოდით და ვუყურებდით ხოლმე. მას შემდეგ აფრიკაში მოგზაურობა ჩემი აუხდენელი ოცნება იყო.
2017 წლის შემოდგომაზე გადავწყვიტე, რომ დრო მოვიდა კიდევ ერთი ოცნება ამეხდინა და საფარიში წავსულიყავი. როგორც კი ავია ბილეთების ფასებს შევხედე, ლეპტოპი ცივად დავხურე და მთელი კვირა სავანაზე ოცნებაც აღარ გამიბედავს, კვიპროსის ბილეთი 10 ევროდ ვიყიდე და ბედნიერი წავედი დასასვენებლად. მაგრამ, მაინც ვერ მოვითმინე და კარგად დავიწყე აფრიკული არდადეგების დაგეგმვა. ფორუმებზე დიდი ხნის ძებნის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ეთიოპიის ავიახაზები საკმაოდ იაფად დაფრინავს აფრიკის სხვადასხვა ქვეყნებში. თბილისიდან კენიაში გამგზავრება და უკან ტანზანიიდან დაბრუნება, დაახლ. 2300$ ჯდებოდა. საბოლოოდ გამოსავალი ვიპოვე, თუმცა ჩახლართულია, იმედია კარგად აგიხსნით 🙂

ავია ბილეთი
როგორც უკვე გითხარით, თბილისიდან თურქეთის ან ყატარის ავიახაზებით ფრენა 2300$ ჯდებოდა. ბოლოს ასეთი გამოსავალი მოვძებნე. თბილისიდან გავფრინდი კაიროში, ეს ბილეთი 400$ ღირდა (300% არის ხოლმე, პერიოდები უნდა იცოდეთ კარგად), კაიროდან კი ეთიოპიის ავიახაზების ბილეთი ვიყიდე. კაიროდან ნაირობი (კენია), დარ ეს სალემი (ტანზანია) – კაირო სულ რაღაც 375$. ასე, რომ გაბერილ რამდენიმე ათასიან ბილეთს ნამდვილად ჯობდა ასე გაფრენა. თუმცა, გზა ძალიან დამღლელია, გამანადგურებელი.

სავიზო პროცედურები
 საგარეო საქმეთა სამინისტროა ოფიციალური გვერდის ინფორმაციით, კენიისა და ტანზანიის ვიზა წინასწარ უნდა ავიღოთ ბელგიაში. თუმცა, რამდენიმე იმეილის გაგზავნის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ორივე ქვეყნის ვიზა გაიცემა ადგილზე ჩასვლისას და ღირს 50$. ქვეყანაში შესვლისას თან უნდა იქონიოთ ყვითელი ცხელების აცრის ფურცელი, წინააღმდეგ შემთხვევაში ვიზას არ მოგცემენ და გამოსვლისასაც კარანტინში ამოჰყოფთ თავს. არც ერთი ქვეყანა არ მიგიღებთ აფრიკიდან გამოფრენის შემდეგ, თუ არ გექნებათ თან აცრის ფურცელი.
საკვებთან მიმართებაში უნდა იყოთ ძალიან ფრთხილად, აუცილებელია ყველანაირი ხილისა და ბოსტნეულის კარგად გარეცხვა, რათა თავიდან აირიდოთ ტიფი და ქოლერა. მალარიის საწინააღმდეგო ტაბლეტები და სფრეიც სულ თან უნდა იქონიოთ, ყველგან დაზუზუნებენ მზის ჩასვლის შემდეგ.

განთავსება
ვინაიდან მე საკმაოდ ბიუჯეტური მოგზაურობა მქონდა დაგეგმილი, კენიაში და ტანზანიაში, დედაქალაქებში Airbnb დავჯავშნე. ფასები საკმაოდ მისაღებია და პირობებიც შესანიშნავი. ნაირობიში ბინაში 25$ ვიხდიდით, დარ ეს სალემში კი 30$.

საფარი
საფარიზე წასვლა ჩემი ყველაზე დიდი გამოწვევა აღმოჩნდა. ჯერ ფასებია ისეთი, რომ თმები ყალყზე დაგიდგება, ამას ემატება პირობებიც. არის კომბინრებული ტურები, მასაი მარა (კენია) და ნგორონგორო-სერენგეტი (ტანზანია), წინასწარ დაჯავშნის შემთხვევაში ფასები ერთ ადამიანზე დღეში მინიმუმ 250$.
კენიაში ყოფნისას მხოლოდ „ნაირობის ერობნული პარკი“ დავათვალიერეთ. ქალაქში კარგად გავიარეთ, ტურისტულ ადგილებში მოვძებნეთ მძღოლი რომელმაც 90$ მთელი დღე გვატარა პარკში, ყველაფერი აგვიხსნა და სახლშიც მშვიდობიანად დაგვაბრუნა. გაითვალისწინეთ, პარკში შესვლა თითო ადამინზე 45$.
თუ ცხოველებზე დაკვირვება თქვენი მოგზარობის მთავარი მიზანია, მაშინ ტანზანია ბევრად უკეთესია საფარისათვის. კენიიდან ტანზანიაში ავტობუსით წავედით, საკმაოდ კომფორტულად ვიმგზავრეთ და სულ რაღაც 25$ თითო ადამიანი. ტანზანიაში საფარიზე წასასვლელად აუცილებლად უნდა ჩახვიდეთ დაბა არუშაში. წინასწარ არც აქ აგვიღია ტურები, ერთი დღე წანწალსა და ფასების შედარებას მოვანდომეთ და ბოლოს გერმანელ, ავსტრიელ და შვეიცარელ ტურისტებს შევუერთდით. ფასები მაინც და მაინც გულზე მოსაფონი არაა, 160$ ერთ ადამიანზე თითო დღე, მაგრამ აქ შედის ტრანსპორტირება, განთავსება, სამჯერადი კვება, წყალი და რაც კი შეიძლება ტურის განმავლობაში დაგჭირდეთ.

საფარიზე აუცილებლად უნდა ნახოთ ნგორონგორო – ეს ადგილი სასწაული და ნამდვილი საოცრებაა, წარმოუდგენლად ლამაზი. სერენგეტი – აქ განსაკუთრებით აღსანიშნავია ხეზე მცოცავი ლომები და უამრავი ცხოველი, იმდენნი არიან და თან ყველგან, ბოლოს საით გაიხედო და რას უყურო ვეღარ იგებ. ტარანგირე – თუ სპილოების ხვანცალის დიდი მოყვარული ხართ, აუცილებლად უნდა წახვიდეთ. მანიარას ტბა – ბუთქუნა ჰიპოპოტამები, ფლამინგოები, აბეზარი მაიმუნები და ჟირაფები, ეს ცხოველები და ულამაზესი ტბის პეიზაჟები. ყველა ზემოთ აღნიშნულს ეროვნულ პარკს თითო დღე ყოფნის დასათვალიერებლად, მხოლოდ სერენგეტისთვისაა მინიმუმ 2 დღე საჭირო. ძალიან დიდია და სანახაობრივადაც უკეთესია.

საფარიზე ლოჯებში არ დავრჩენილვართ, ბიუჯეტურ კემპინგს დავჯერდით და არც გვინანია. სველი წერტილი მოწესრიგებული, კვება არაჩვეულებრივი და რაც მთავარია შემოღობილია ცხოველებისაგან თავდასაცავად. გერმანელმა ტურისტებმა კარავში არჩიეს ძილი, დილით გაიღვიძეს და კარავში მათთან ერთად 3 ბაბუინს ეძინა. ასე რომ, ნუ გამოსცდით ბედს 🙂

საინტერესო  ამბები
🐘აფრიკაში ჩემი პირველი გაოცება ხალხმა გამოიწვია. არიან საოცრად თბილები, მომღიმარნი, ზრდილობიანები და რაც მთავარია, ყველას აცვია ფერად-ფერადი ტანსაცმელი, თმები ჩაწნული და ლამაზად გაკეთებული. პირველი ორი დღე ვითვლიდი ნაწნავების სხვადასხვა სტილის, 32-ის მერე ამერია სათვალავი 🙂
😆წარმოუდგენელია აფრიკაში ჩახვიდე და ქალების ტანს არ მიაქციო ყურადღება. რაც არ უნდა გამხდარი იყოს, საოცრად დიდი საჯდომები აქვთ.
💚ნაირობი – კენიის დედაქალაქი საოცად სუფთა და მოწესრიგებულია. ქუჩაში აკრძალულია მოწევა, პოლიეთილენის პარკები და ბოთლები, ნაგვის დაყრა. შუა ქალაქში რამდენიმე უშველებელი პარკი აქვთ და ზოგადად ქალაქიც ძალიან მწვანეა.
უგემრიელესი მანგო აქვთ, ტკბილი და წვნიანი. პაპაია და ქოქოსის წვენი ჩემს აფრიკულ იმედგრაცრუებებში პირველ ადგილს იკავებენ.
🐒ტარანგირეს ეროვნულ პარკში სადილობისას, მაიმუნმა ქათმის ბარკალი მომპარა და მშიერი დამტოვა. მაშინ მეგონა დიდი თავგადასავალი გადამხდა, მაგრამ ჯერ სად ხარ! ნგორონგოროში შესვლისას, რეგისტრაციისთვის მანქანიდან გადმოვედით, უკან დაბრუნებულებს კი ბაბუინები დაგვხვდნენ შიგნით მოკალათებულნი და ჩვენს ნივთებში იქექებოდნენ. ძირითადად ბრჭყვიალა ნივთები გაიტაცეს და რა თქმა უნდა საკვები 🙂
ერთ-ერთი დამქანცველი 14 საათიანი მოგზაურობის შემდეგ, როგორც იქნა დასაძინებლად მივაღწიე. კარის გამოღებისთანავე უშვეკებელი შავი ობობა დავინახე, რომელიც ჩემს საწოლზე მოკალათებულიყო და ტკბილად ეძინა. ჯერ ვიკივლე, მერე ყველანაირად ვეცადე მის გამოძევებას, მაგრამ არაფერმა გაჭრა. თანაც, სრულიად მარტო დამტოვეს მეგობრებმა, შენ ქართველი ხარ და ამას კარგად მოუვლიო. საბოლოოდ ჩემმა ფეხსაცმელმა გაიმარჯვა, ობობა გავაგდე და ყველანაირი ზედმეტი ფიქრის გარეშე ტკბილად დავიძინე.
🇹🇿აფრიკული მონათვაჭრობის შესახებ ყველამ ვიცით, ამ ყველაფერში ჩაბმულნი იყვნენ როგორც თეთრკანიანი, ასევე ადგილობრივი შავკანიანები. ერთადერთი ადგილობრივი ტომი, რომელსაც არასოდეს მონათა ვაჭრობაში მონაწილეობა არ მიუღია მასაის ტომია, ამით საოცრად ამაყობენ და დღემდე საკუთარი ტრადიციული სამოსით დადიან. პროტესტის გამოხატვაც მშვენივრად იციან, ერთ დღეს მგზავრობის დროს წინ დიდი საცობი დაგვხვდა, აღმოჩნდა რომ რამდენიმე მასაის ტომის წარმომადგენელი შუა გზაზე დამჯდარან და არავის ატარებდნენ, წყლის პრობლემებს აპროტესტებდნენ.

და ბოლოს, არ შემიძლია ჩემი მოსაზრება არ გამოვთქვა ბოლო დროს ჩვენში ატეხილი შავკანიანი ადამიანების დაცინვის, შეურაცხყოფის გამო. Facebook-ში ასევე გავრცელდა ქალბატონი ნინოს სტატუსი, სადაც ყვებოდა რომ თურმე აფრიკაში გარეთ ვერ გადის, რადგან  თეთრკანიანია. ეს არის სრული აბსურდი! რამდენიმე კვირიანი მოგზაურობის შემდეგ, მინდა გულწრფელად გითხრათ, რომ მიუხედავად ეკონომიკური სიდუხჭირისა, მასეთი თბილი ადამიანები მე არსად მინახავს. ყველა ღიმის, „ჯამბო“ გესალმებიან და ხელს გიქნევენ. ჩემი კანის სიტეთრის გამო, რა თქმა უნდა ყველა მაშტერდებოდა. პატარა დავშვები მორბოდნენ და ხელს მართმევდნენ, დედები პატარა ბავშვებს ჩემსკენ უთითებდნენ და მეც მხოლოდ ვუღიმოდი. კვლავ სითეთრისა და ნაზი კანის გამო, აფრიკულმა მზემ 2 დღეში პამოდორზე მეტად გამაწითლა და გარეთ გასვლა სიკვდილივით მეზარებოდა. აქაც მეზობელი ბებო დამეხმარა, მანგოსა და ბაობაბის ზეთის სალბუნები დამადო, მეორე დღით სიწითლე და წვა აღარ მაწუხებდა.
ვიდრე სხვების განსჯას კანის ფერის გამო დაიწყებთ, ნუ გავიწყდებათ რომ ყველაფერი ადამიანის პიროვნულ თვისებებზეა დამოკიდებული და არა ეროვნულ ან ეთნიკურ კუთვნილებაზე. ნურც უკულტურო საზოგადოებად აღიქვამთ, ინტერნეტის ეპოქაში ვცხოვრობთ, დაგუგლეთ მაინც და ცოტა რამ წაიკითხეთ აქსუმის სამეფოს, მალის, ბენინის, განის, ზულის და სონგჰაის იმპერიის, დიდი ზიმბაბვეს,  ნოკის ცივილიზაციის შესახებ. აფრიკა ცივილიზაციის ერთ-ერთი აკვანია და თუ დღევანდელ ეკონომიკურ სიძნელეებს ვერ უმკლავდება, მიზეზებს კარგად ჩახედეთ. დაგაინტერესებთ და თვალსაც აგიხელთ!

როგორ ააშენეს ძველმა ეგვიპტელებმა გიზას პირამიდები

გიზას პირამიდები

ძველი ეგვიპტე – ეს სიტყვები 4000 წლის განმავლობაში ასოცირდება გიზას დიდ პირამიდებთან და ერთადერთ შემორჩენილ უძველეს საოცრებასთან. რამდენჯერ გვიოცნებია მათ ნახვაზე, ვინ დათვლის რამდენი წიგნი-სტატია წაგვიკითხავს მათი საიდუმლოებების შესახებ. და მაინც, ყველაზე საინტერესო კითხვა – როგორ ააგეს პირამიდები, თითქოს პასუხგაუცემელი რჩება. უნდა ვაღიარო, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში ვარჩევდი მასალებს, წიგნებს, მათ სანდოობას ვამოწმებდი და ბოლოს და ბოლოს გადავწყვიტე, რომ მათ თავი მოვუყარო და თქვენც გაგიზიაროთ.
გიზას ველზე გათხრებმა, ბოლო 30 წლის განმავლობაში აქამდე არნახულ მასშტაბებს მიაღწია, გაითხარა ნეკროპოლისები, დასახლებები, აღმოჩნდა უამრავი სამუშაო იარაღი, მუშების სასაფლაოები, მათი კვების რაციონის მენიუც კი. და ამ ყველფრის შემდეგ, არსებობენ „მეცნიერები“ და მათი იდეების გამზიარებლები, რომლებიც საოცარ ძველ ეგვიპტურ სამყაროს უგულებელყოფენ, ადამიანის შესაძლებლობებს გვერდზე დებენ და კაცობრიობის მიერ აგებულ ერთ-ერთ ყველაზე საოცარ მონუმენტს არამიწიერ ცივილიზაციებს მიაწერენ.
მაშ ასე, იმედია არ მოგაწყინეთ თავი და ჩემთან ერთად გაეცნობით სწორ არგუმენტებსა და მეცნიერულ კვლევებს.

რამდენი ადამიანი მუშაობდა პირამიდების მშენებლობაზე?
ალბათ, ერთ-ერთი პირველი პარადოქსი რაც პირამიდებთან დაკავშირებით გვახსენდება, ჰეროდოტეს მიერ გაკეთებული ჩანაწერებია, რომ პირამიდას 100 000 მონა აშენებდა. მგონი, ამ საკითხში მაინც ყველა უკვე გავერკვიეთ და ვიცით, პირამიდებს თავისუფალი მოსახლეობა აგებდა ფარაონისათვის, რომელიც დედამიწაზე ჰორის განსახიერებად ითვლებოდა. მოდი ახლა ციფრებს მივუბრუნდეთ. 100 000, მგონი საკმაოდ ყვირის. რა თქმა უნდა, ზუსტი რაოდენობის დათვლა შეუძლებელია, მაგრამ ნებისმიერი კვლევა და გამოთვლა ამტკიცებს, რომ მაქსიმუმ 36 000 მუშა, სრულიად საკმარისი იყო პირამიდების აგებისათვის. მეცნიერების უმეტესობა განიხილავს თეორიას, რომ 20 000 – 30 000 მუშას შესწევდა უნარი შეესრულებინა ეს სამუშაო. არქეოლოგი მარკ ლეჰნერის გამოთვლებით აქ მაქსიმუმ 33 000 ადამიანს შეეძლო ცხოვრება. ის 1992 წლიდან მუშაობს ე.წ. „დაკარგული ქალაქის“ გათხრებზე. ეს ის სამოსახლოა, სადაც მშენებლობაზე დასაქმებული ადამიანები ცხოვრობდნენ. მისი
მარკის გუნდმა, ასევე გამოთვალა რამდენი ადამიანი იყო საჭირო, რომ ყოველდღიურად მშენებლობაზე 340 ქვა მიეტანათ. შედეგი ასეთია: 1200 ადამიანი მუშაობდა კარიერში, ქვის ჭრაზე; 2000 მის ტრანსპორტირებას უზრუნველყოფდა. ადგილზე უკვე ხდებოდა ქვის დამუშავება და უშუალოდ პირამიდაზე ატანა. ამ სამუშაოს ყოველდღიურად დაახლ. 5000 ადამიანი დასჭირდებოდა.
არქეოლოგი რიჩარდ რედინგი – უძველესი ეგვიპტის კვლევის ასოციაციის აღმასრულებელი დირექტორი (AERA) საკუთარ კვლევაში რომელიც ჟურნალ Live Science გამოაქვეყნა წერს, რომ მუშების დასახლებაში ჩატარებული გათხრებისას, მათ აღმოაჩინეს საყასბოები, ასევე ადგილი სადაც დაკლული ცხოველების ძვლები იყრებოდა, აღმოჩენილი ძვლების რაოდენობაზე დაყრდნობით, დადგინდა რომ ყოველდღიურად დაახლ. 1850 კგ. ხორცი და მინიმუმ 3ჯერ მეტი რაოდენობის ბოსტნეული იხარჯებოდა მუშების კვებაში (მშვენიერი მადა ჰქონიათ უცხოპლანეტელებს).

ძველ ეგვიპტური ნავის მოდელი მენნას სამარხიდან

როგორ იგებოდა პირამიდები?
საკმაოდ ხშირად გვესმოს და ძველი თაობის მეცნიერებიც არაერთხელ იმეორებენ „თუ ვინმე ამბობს, რომ იცის როგორ ააშენეს პირამიდები, ისინი აუცილებლად გატყუებენ“. ჩემი აზრით და ამაში ბევრი წამყვანი მეცნიერის დასკვნებს ვემხრობი, ეს ყველაფერი უკვე ძალიან დიდი ტყუილი და უმეცრებაა. ათასობით არქეოლოგმა, ინჟინერმა და ანთროპოლოგმა უკვე რამდენიმე ათწლეულია დადეს დასკვა, თუ როგორ შენდებოდა უძველესი სამყაროს საოცრებები. ნუღარ დაუჯერებთ ადამიანებს, რომლებიც კლავიატურაზე კაკუნით არ იღლებიან და კვლავ იმეორებენ, რომ ადამიანს არ შეეძლო მსგავსი ნაგებობის აშენება ყველანაირი მეტალის იარაღის გარეშე. ბოლოს როდის წაიკითხე მეცნიერული ნაშრომი და გუგლში ჩამოწერილი რამდენიმე ცნობა, ფეისბუქზე გაზიარებული ვიდეობი და ვითომ ვაი მეცნიერების აზრები გადაამოწმეთ?
ფაქტი სახეზეა, პირამიდის 90% აგებულია ადვილად დასამუშავებული კირქვით, რომლის კარიერიც მშენებლობიდან არც თუ ისე შორს მდებარეობდა (ეხერხებოდათ ძველ ეგვიპტელებს მშენებლობის ადგილის არჩევა, ისე რომ საძირკველი მყარი ყოფილიყო, მდინარესთან და კარიერთანაც წვდომა ჰქონოდათ. ხომ სულ ვიმეორებ, ჭკვიანები იყვნენ თქო!). თუ კიდევ გეტყვიან, რომ მეტალის იარაღი არ არსებობდა და ვერც გამოიყენებდნენ, მოიშველიეთ ტოლედოს უნივერსიტეტის არქეოლოგების მიერ ჩატარებული გათხრების შედეგები, მათ გიზას პლატოზე უამრავი სპილენძის სოლი აღმოაჩინეს.
ყველა იმ ადამიანისათვის, ვისაც ჯერ კიდევ საჰაერო ხომალდების, ანტი-გრავიტაციული მექანიზმებისა და მაგიის ჯერა, წითელ ზღვასთან ნაპოვნი პაპირუსი ნამდვილად დიდი დარტყმა იყო. მაგრამ, სულ დამავიწყდა, ჩვენთან ხომ ამაზე საერთოდ არ საუბრობენ , სწორედ ამიტომ ცოტა გამიგრძელდება სიტყვა ამ თემასთან დაკავშირებით.
2013 წელს, სუეციდან სამხრეთით დაახლ. 180 კილომეტრიში, მსოფლიოში უძელესი პორტი აღმოაჩინეს, რომელიც ახლა ცნობილია ვადი ალ ჯარფის სახელით (Wadi al-Jarf). პორტის ნანგრეებში აღმოაჩინეს ასევე მეტალის იარაღები, თოკების ნარჩენები, დოქები და რაც მთავარია, ასევე უძველესი პაპირუსი. 4500 წლის პაპირუსი ხუფუს მეფობის 27-ე წლით თარიღდებდა, დაწერილია მერრერის მიერ და დეტალურად აღწერს, რომ პირამიდის მოსაპირკეთებლად საჭირო ქვები ტურადან მიჰქონდათ, რომელიც დღეს თანამედროვე კაირომ შთანთქა. ნავს ტურადან სამშენებლო მოედნამდე ზუსტად 4 დღე სჭირდებოდა და დაახლოებით 200 ადამიანი ჰყოფნიდა ამ სამუშაოს.

ჯეჰუტიჰოტეპის სამარხის რელიეფი – შუა სამეფო

ახლა განვიხილოთ, თუ რა ხდებოდა მას შემდეგ, რაც ქვები მშენებლობის მოედანზე ხვდებოდა. როგორ გადაჰქონდათ უშუალოდ პირამიდამდე და როგორ აჰქონდათ 100 მეტრზე უფრო მაღალ ნაგებობაზე. ამსტერდამის უნივერსიტეტის ფიზიკოსებმა ამ კითხვას ამომწურავი პასუხი 2004 წელს გასცეს ვრცელი სტატიით. ქვები თავსდებოდა ხის მარხილებზე, ქვიშას კი წყლით აჯერებდნენ. ამ მარტივი ხერხით მარხილი ქვიშაზე ადვილად სრიალდებოდა და ტრანსპორტირებაც მარტივდებოდა. ამ ხერხს ეგვიპტელები ათასობით წლის განმავლობაში იყენებდნენ. სწორედ ასე გადაჰქონდათ ასუანიდან ჩამოტანილი უდიდესი გრანიტის ქვები, ობელისკები და ქანდაკებები.
სკეპტიკოსებს კიდევ აქვთ კითხვა დარწმუნებული ვარ. მაგალითად, როგორ მოახერხეს ფერმერების ცივილიზაციამ პირამიდების აგება?  პასუხი ძალიან მარტივია და ნებისმიერ წიგნში შეგიძლიათ იპოვოთ. გიზას მშნებებლობა არ ყოფილა მხოლოდ ერთი ადამიანის ახირება, რომელმაც გაიღვიძა და გადაწყვიტა არქიტექტორებს შეუძლებელი მოსთხოვოს. ყველაფერი ბევრად უფრო ადრე დაიყო, როდესაც პირველმა ფარაონებმა საკუთარ სამარხად ე.წ. „მასტაბების“ აგება დაიწყეს. ამას მოჰყვა გენიალური ინჟინერის იმჰოტეპის იდეა მასტაბების ერთმანეთზე “დადგმა” და ქვის სამშენებლო მასალად გამოყენება. მისმა რევოლუციურმა იდეებმა კაცობრიობას პირველი ქვის ნაგებობა და ჯოსერის პირამიდა აჩუქა. როგორ შეიძლება პირამიდებზე საუბრისას უდიდეს მშენებელსა და პიროვნებას – სნეფერუს ავუაროთ გვერდი. ადამიანმა, რომელმაც 3 უდიდესი პირამიდა ააგო, ვიდრე პირველი კლასიკური ფორმის პირამიდის აგების საიდუმლოს არ ჩასწვდა. დღესაც შეგიძლიათ მის არაჩვეულებრივ მემკვიდრეობას გაეცნოთ მედუმსა და დაშურში – მედუმის პირამიდა, დაშურის დახრილი და წითელი პირამიდები.

გიზა (მარცხნიდან: მენკაურას. ხაფრასა და ხუფუს პირამიდები)

პირამიდებთან დაკავშირებით კვლავ ბევრი პასუხგაუცემელი კითხვებია. მაგალითად, სულ ახლახანს მეცნიერებმა  ინფრაწითელი გამოკვლევების შემდეგ ნაგებობაში ცარიელი სივრცეები აღმოაჩინეს; გაურკვეველია რა მიზანს ემსახურებოდა ვიწრო გვირაბების სისტემა, რომლებიც სამარხი კამერებიდან იწყება და 2 მცირე კარითაა ჩაკეტილი. აღმოჩენილია უამრავი სამარხი, მცირე პირამიდები, სარიტუალო გზები, კას პირამიდები, ყოველდღე ამ უდიდესი კომპლექსის შესახებ ახალი ცოდნა და თეორეიბი იქმნება. თუნდაც მეორე სფინქსის არსებობს შესახებ.  რეალურად ამ ყველაფრის გარკვევისაკენ უნდა მივმართოთ ჩვენი ყურადღება და ცოდნა, რათა ჩავწვდეთ ძველი ეგვიპტელების ცოდნას, რწმენას, სიბრძნეს. ადამიანს ყოველთვის შეეძლო საკუთარი შესაძლებლობებით წარმოუდგენელისათვის მიღწევა, ძველი ეგვიპტელები კი ყველანაირი იმდროინდელი მეცნიერული საზღვრის არაჩვეულებრივი გამღვევები იყვნენ. მე მიყვარს ეს ცივილიზაცია და ყველაფერი რაც მათ შეუქმნიათ. იმედია ყველა კითხვას დასაბუთებული პასუხი გავეცი, წინააღმდეგ შემთხვევაში გელოდებით კომენტარების ველში 🙂

P.S. სტატიაში მეცნიერებისა და მათი ნაშრომების ხსენებისას, თან დავურთე ბმულები რომლითაც გადახვალთ ინგლისურენოვან ტექსტებზე. აქედან გამომდინარე აღარ დავურთე გამოყენებული მასალა.

გიზას გამქრალი სფინქსი – გჯერათ მეორე სფინქსის თეორიის?

კირკიტა და ცნობისმოყვარე მეცნიერები ვერ ისვენებენ, მუდმივად იქექებიან წარსულსა და საიდუმლოებებში, ჰოდა არც გიზას ველს აკლია მსგავსი ადამიანები და საოცრად საინტერესო დასკვნამდე მივიდნენ. ოდესღაც გიზას პლატოზე ერთი კი არა, ორი სფინქსი მდგარა, ზუსტად დიდი სფინქსის მოპირდაპირე მხარეს. დღესაც, ქვისა და ქვიშის ქვეშ მეორე სფინქსის ნანგრევებია, ნაგებობა რომელიც 4200 წლის წინ ააგეს და დიდი ხნის განმავლობაში აოცებდა მნახველებს, ბერძნებს, რომაელებს და თვით მუსულმანებსაც კი. თუ წყაროებს დავუჯეებთ, მეორე სფინქსი ახ.წ. 1000-1200 წლებში განადგურდა.
ამ ყველაფერს შეიძლება არ დაუჯერო, ფაქტები არასაკმარისად მიიჩნიო, მაგრამ როგორც კი გარი ქენონის წიგნს – „გიზას პლატოს საიდუმლოებები და მეორე სფინქსის აღმოჩენა (Gerry Cannon “The Giza Plateau Secrets and a Second Sphinx Revealed) იქ უკვე ყველაფერი ნათელი გახდა და მეც იმ ადამიანების რიცხვს მივემატე, ვისაც მეორე სფინქსის აგების და არსებობის ჯერა.

ამ იდეის ყველაზე დიდი მხარდამჭერი და აგიტატორი ეგვიპტოლოგი და არქეოლოგი ბასამ ელ შამაა, რომელიც „დაკარგულ სფინქსს“ ათეული წლის განმავლობაში ეძებდა. მოდი, დეტალურად მივყვეთ და გავიგოთ თუ რის საფუძველზე ამტკიცებს მეცნიერი გამქრალი სფინქსის არსებობას.

მეორე სფინქსის სავარაუდო ადგილმდებარეობა

პირველი მიზეზი საკმაოდ ლოგიკურია და სწორედ ამან უბიძგა ბასამს ძებნისაკენ. თქვენც წარმოიდგინეთ ნებისმიერი ეგვიპტური ძეგლი, რომელიც სფინქსებითაა დამშვენებული. ახლა გაიხსენეთ რომელ ტაძარშია მხოლოდ ერთი სფინქსი და თანაც ერთ მხარეს? პასუხი მარტივი და ლოგიკურია, ასეთი რამ არსად არააა. მხოლოდ ისეთ ადგილას სადაც სამწუხაროდ დროთა განმავლობაში განადგურდა. დუალობა სფინქსების აღმართვისას ყოველთვის დაცულია, გიზაზე კი მხოლოდ ერთია. სწორედ აქედან დაიწყეს მეცნიერებმა ძიება, თუმცა აქ არავინ გაჩერებულა. ძიების პროცესში უამრავი ტექსტი, არქეოლოგიური მასალა და სატელიტის სურათები გამოიკვლიეს, რომლებიც ჰიპოთეზას ამყარებენ.
ყოველთვის, როდესაც მზის კულტს და მასთან დაკავშირებულ ატრიბუტიკას განვიხილავთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს რომ აქ ყოველთვის ჩნდება პარარელულად მდგარი მამრი და მდედრი ლომი. ასევე, დავუკვირდეთ სამყაროს შექმნის ეგვიპტურ მითს, როდესაც ატუმი შექმნის შუსა და ტეფნუტს, მდედრი და მამრი ლომის სახით.
არ დავივიწყოთ ასევე, სფინქსის „სიზმრის სტელა“, რომელიც სავარაუდოდ თუტმოს IV სფინქსის თათებს შორის განათავსა, აქაც გამოკვეთილად ჩანს 2 სფინქსი, სადაც ერთ-ერთ მათგანს მდედრი ლომის ფორმა აქვს.

“სიზმრის სტელა” – დიდი სფინქსის თათებს შუაში თუტმოს IV-ის მიერ აღმართული რელიეფი

„სიზმრის სტელა“ ერთ-ერთი ყველაზე მყარი არგუმენტია, რომელიც მეცნიერების ვარაუდს ამყარებს, ასე რომ, ცოტა უფრო დეტალურად განვიხილოთ. სტელაზე ორი ლომი ზურგით არიან ერთმანეთთან გამოსახულნი, როგორც „აკერი“ და „ხეპერი“, „გუშინ“ და „დღეს“ განსახიერებები. ეგვიპტური მითოლოგიის მიხედვით, მზის ჩასვლისას ამონ-რა მიწისქვეშეთში მოგზაურობდა, რომელიც თითქოს ერთი დიდი და გრძელი გამოქვაბულია. ჩასასვლელიც და გამოსასვლელი სფინქსის მიხედვით იყო დაცული. ხშირად სწორედ ამ მიზეზით ტაძრებისა და აკლდამების შესასვლელში ორი სფინქსს იყო აღმართული.
მითებისა და არქეოლოგიური მტკიცებულების გარდა, NASA-ს სატელიტების მიერ გადაღებული სურათების ანალიზიც ამყარებს ამ თეორიას. SIR-C / X-SAR მიერ დამუშავებულ სურათებზე, კარგად ჩანს ის მონაკვეთი და თითქმის განადგურებული ქანდაკების ფუნდამენტი.

მაშ რა მოუვიდა და სად წავიდა სფინქსი? პატარა არაა რომ უცბად გაქრეს, სამუდამოდ დაივიწყონ. პასუხი ძალიან მარტივია, ზუსტად იგივე ბედი ეწია რაც ჯედეფრის პირამიდას. ეგვიპტეში შუა საუკუნეებში ძლიერი მიწისძვრა მოხდა, ზუსტად ამ დროს დაიწყეს მუსულმანებმა გიზადან და მემფისიდან ქვიშაქვის, გრანიტის გატანა და ისლამური კაიროს მშენებლობაში მათი გამოყენება. ადგილობრივი გიდი დიდი სიამაყით გიჩვენებს მეჩეთებში აქა იქ გამოჩენილ ჰიეროგლიფებს, კარტუშებს. ხანდახან ადამიანური ვანდალიზმი მართლა გულს მტკენს.
თეორიები კიდევ უფრო შორს მიდის, რომ სფინქსი რამდენიმე ათეული ათასი წლით უფრო ძველია ვიდრე მეცნიერები ამტკიცებენ. რომ ეგვიპტელ ფარაონებს არაფერი აქვთ საერთო პირამიდებისა და სფინქსის მშენებლობასთან. სფინქსის კლდე ბევრად უფრო ძველია და ამას ვერავინ უარყოფს, თუმცა უგულებელყო უამრავი ფაქტი, ადამიანური ფაქტორი და ზებუნებრივ ძალებს მიაწერო ადამიანის ხელით შექმნილი საოცრება ცოტა არასწორი მგონია. სამწუხაროდ, ყველა ვისაც მეორე სფიქნსის არსებობის ჯერა, ავტომატურად ექცევა „უცხოპლანატელების“, „ანუნაქების“ მითის ზეგავლენის ქვეშ. რატომ არ შეიძლება, რომ სწორად გავიგოთ ძველი ეგვიპტელების რწმენა, ფსიქოლოგია და სამყაროს აღქმა. ჯედეფრიმ მამის საპატივსაცემოდ ააგებინა სფინქსი და სრულიად შესაძლებელია მეორე სფინქსიც იმავე დროს გამოეკვეთათ. მის არსებობას ასევე ამტკიცებენ სხვადასხვა ჩანაწერები ბერძნულ და რომაულ წყაროებში. ხანდახან კიდევ უფრო უცნაურ რამეს ვაწყდებით, როდესაც საუბრობენ, რომ სფინქსი ნილოსის მეორე მხარეს იდგა. თუმცა, ფაქტი უცვლელია და თანაც ძალიან ჯიუტი, ყველანაირი თეორია და მინიშნება მკაფიოდ მიუთითებს, რომ გიზას ველზე ეგვიპტელებმა მეორე სფინქსი ააგეს, თუმცა სამწუხაროდ დროსა და ადამიანს ვერ გაუძლო და დაახლ. 1000 წლის წინ გაქრა პლატოდან.

 

 

ეი – ტუტანხამონის მკვლელი თუ ერთგული მსახური?

XVIII დინასტია ძველი ეგვიპტის ისტორიაში ყველაზე გამორჩეული და წინააღმდეგობრივია. სწორედ ამ დინასტიიდანაა ჰატშეფსუტი – ქალი, რომელიც ეგვიპტეს ფარაონის ტიტულით მართავდა, თუტმოს III ეგვიპტის იმპერიის ფუძემდებელი, მონოთეისტი და მეამბოხე ეხნატონი, ნეფერტიტი, ტუტანხამონი და მისი ცნობილი სამარხი. როგორ მთავრდება დინასტია? ტუტანხამონის სიკვდილით და ტახტზე ადის ეი, რომელიც ტახტზე ასვლის უფლებას მის ქვრივზე – ანხესენამუნზე დაქორწინებით მიიპოვებს. სატახტო სახელად იღებს “ხეფერხეფერურე ეი” და ქვეყანას 4 წლის განმავლობაში მართავს, ვინ იყო ეი? ფარაონის მკვლელი? ჯერ კიდევ მამამისის ერთგული მსახური და ქვეყნის ქომაგი? თუ უბრალოდ ჭკვიანი და მედროვე ადამიანი, რომელიც ყოველ შესაძლებლობას იყენებდა საკუთარი პოზიციების გასამყარებლად.

ფარაონ ტუტანხამონის გარდაცვალებისას, ეი სავარაუდოდ 70 წლის იქნებოდა. მსახურობდა ოთხი სხვადასხვა ფარაონის კარზე, აქტიური მონაწილე იყო რელიგიური რეფორმების, ერთ-ერთი პირველი იყო რომელიც ახეტატონში გადავიდა და რომელმაც ასევე მიატოვა ქალაქი ძველი რელიგიის აღდგენის შემდეგ. ცხოვრებისეული და პოლიტიკური გამოცდილების გათვალისწინებით, ეგვიპტე უკეთეს მმართველს ნამდვილად ვერ ინატრებდა. მაგრამ მაინც, ვინ იყო ეი?

ეი და ტიია, ახეტატონის სამარხის რელიეფი, სადაც წყვილი ეხნატონისა და ნეფერტიტისაგან იღებენ საჩუქრებს.

დღეს ეგვიპტოლოგთა შორის ფართოდაა გავრცელებული აზრი, რომ ეი ახმიმში დაიბადა. ტახტზე ასვლის შემდეგ, ეიმ აქ ქვის სტელა აღმართა, რომელიც ადგილობრივ ღმერთ მინს მიუძღვნა. მისი მშობლები სავარაუდოდ სირიული წარმოშობის არისტოკრატები უნდა ყოფილიყვნენ – იუია და ტუია. თუ კარგად გაიხსენებთ, სწორედ მათი სამარხი აღმოაჩინეს ხელუხლებელი მეფეთა ველის ნეკროპოლიში. ამ წყვილის ქალიშვილი იყო ტიია, ამენჰოტეპ III-ის დედოფალი და ეხნატონის დედა. ეის ქალიშვილი მუტნოჯმეთი, შემდეგში ფარაონ ჰორემჰების დედოფალი ხდება, რაც გარკვევით გვიჩვენებს თუ როგორ შეეძლო მას ნებისმიერი კავშირი სასარგებლოდ გამოეყენებინა.

ეის შესახებ ბევრი არაფერია ცნობილი ამარნას პერიოდამდე. ახეტატონში გადასვლის შემდეგ, ის იღებს უმაღლეს სამხედრო ტიტულს და უფლებას ააგოს აკლდამა ახალ ნეკროპოლისში. გულწრფელად უნდა გითხრათ, მისი სამარხის რელიეფები, ჩემი უსაყვარლესია. დახვეწილი ფიგურები, წარწერები, სრული ჰარმონია სუფევს. აქვე ვკითხულობთ, რომ ეის მიენიჭა ისეთი ტიტულები, როგორიცაა “მეფის მარვენა მხარეს მარაოს დამტარებელი”, “მეფის გადამწერი”, “მეფის ძვირფასი ადამიანი” და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია “ღმერთის მამა”. როდესაც ზემოთ მარაო ვახსენე, მაინც და მაინც ნუ წარმოიდგენთ, რომ ეი მართლა მარჯვენა მხარეს ედგა ეხნატონს და ზაფხულის მწველ მზეში უნიავებდა. ეს ეპითეტური ტიტულია და მიანიშნებდა, რომ მის მარჯვნივ მდგომი ადამიანი ფარაონის სანდო მსახური იყო.

ეი და მისი მეუღლე ტიია, ახეტატონის ნეკროპოლისის აკლდამა.

 ეხნატონის გარდაცვალების შემდეგ, ტახტზე ადის მისი მცირეწლოვანი ვაჟი -ტუტანხამონი. ეისა და ჰორემჰების რჩევით, ძველი რელიგია აღდგა და სამეფო ოჯახი თებეში ბრუნდება. ხშირად ჩნდება ვერსიები, თითქოს ტუტანხამონი ეის მიერ იქნა მოკლული და შემდეგ ტახტი მიიტაცა, თუმცა თანამედროვე გამოკვლევებმა ყოველგვარ ეჭვებს წერტილი დაუსვა. ჩვენს ახალგაზრდა ფარაონს უამრავი გენეტიკური დაავადება ტანჯავდა, სწორედ ამიტომ გარდაიცვალა ადრეულ ასაკში. ამის შემდეგ კი ჩნდება ეის მზაკვრული ბუნება, როდესაც მან შესანიშნავი შანსი დაინახა და ხელიდან არ გაუშვა. სასოწარკვეთილი დედოფალი ანხესენამუნი ხეთების მეფეს წერილს წერს და სთხოვს მისი ერთ-ერთი ვაჟი ეგვიპტეში მის საქმროდ გამოეგზავნა, რათა დინასტიური კრიზისი აეცილებინა თავიდან. ალბათ, საკუთარ თავში ვერ მონახა მისი დიადი წინაპრის, ჰატშეფსუტის ძალები და საკუთარ თავზე ვერ აიღო ერთპიროვნული მმართველობა. ხეთების პრინცი, ეგვიპტის საზღვართან იქნა მოკლული და საკმაოდ გავრცელებული და დამაჯერებელი ვერსიის მიხედვით, ეს სწორედ ეის ნამოქმედარია. მოვლენების სწორად შეფასების შემდეგ, სწრაფად მოქმედებს; ქორწინდება ანხესენამუნზე, ამ ნაბიჯით გზიდან იცილებს ჰორემჰებს, რომელიც გარდაცვლილი ფარაონის მიერ მემკვიდრედ იყო დასახელებული და უკვე ტუტანხამონის დაკრძალვისას ფარაონად გვევლინება. ამას ადასტურებს სამარხის რელიეფიც.

ფარაონ ტუტანხამონის სამარხის რელიეფი. ტუტანხამონი გამოსახულია ოსირისის პოზაში, მარჯვნიც პანტერის ტყავით შემოსილი და უკვე ფარაონის გვირგვინით თავდამშვენებული ეია, რომელიც პირის გაღების ცერემონიას ატარებს. აქვე მისი კარტუშები, სადაც მის სატახტო სახელს “ხეფერხეფერურე ეი” ვკითხულობთ.

მიუხედავად იმისა, რომ სამეფო კარზე ყოველთვის დიდი გავლენით სარგებლობდა და ქვეყნის შიდა პოლიტიკაში ერთ-ერთი მთავარი მოთამაშე იყო, მისი მეფობა არაფრით გამოირჩეოდა. ეიმ საბოლოოდ აღადგინა ძველი რელიგია, ააგო საკუთარი აკლდამა მეფეთა ველზე, სულის მოსახსენებელი ტაძარი მედინეთ აბუში და სტელა ახმიმში. ალბათ, ასაკის ბრალიც იყო, ძველებურად მოქნილი და აქტიური პოლიტიკოსი ვეღარ გამოდგა. სწორედ მისი მმართველობის დროს გაუჩინარდა ანხესენამუნი და დღემდე გაურკვეველია თუ რა ბედი ეწია დედოფალს. დაახლ. ძვ.წ. 1319 წელს ეი გარდაიცვალა, მისი მუმიაც მცირე სამარხში დაასვენეს. ტახტზე საბოლოოდ ადის ჰორემჰები, რომელმაც მისი წინა ოთხი ფარაონის – ეხნატონის, სმენკჰარას, ტუტანხამონისა და ეის ისტორიიდან საბოლოოდ წაშლა გადაწყვიტა. გაანადგურეს ახეტატონი, სამარხები, წარწერები, სტელები. არც ეის მეფობის წლები გამორჩენიათ. ეის აკლდამა განსაკუთრებით არ დაინდეს, წაშალეს მისი კარტუშები, გამოსახულებები, ყველაფერი რაც მასზე და მისი მეფობის პერიოდზე მიანიშნებდა. ტახტის ასე ცხვირწინ აცლა, ნამდვილად ადვილად ვერ აპატია ჰორემჰებმა. საბოლოოდ ძველი ეგვიპტის ერთ-ერთი უძლიერესი ადამიანი დავიწყებას მიეცა დიდი ხნის განმავლობაში, ვიდრე XX საუკუნის დასაწყისში დეტალურად არ დაიწყეს რეფორმების ხანის შესწავლა. მეფეთა ველზე ეის სამარხში აღმოაჩინეს სარკოფაგის ნამტვრევები, მუმია კი არსად ჩანს. საინტერესოა, მუმიასაც ჰორემჰების ხელი გადასწვდა, თუ დღემდე რომელიმე სამარხში ელოდება მისი საიდუმლოების აღმომჩენს. რას გავიგებთ, ეგვიპტის ქვიშა ხომ უამრავ საიდუმლოს ინახავს და ნაწილ-ნაწილ გვიზიარებს.

ეის სამარხი მეფეთა ველზე, ნადირობის სცენა. კარგად ჩანს წაშლილი სახეები და კარტუშები.

ეხნატონის ჰიმნი ატონისადმი

 მე-18     დინასტიის ფარაონი ამენხოტეპ IV (ეხნატონი) მეფობდა ძვ.წ 1353-1335წწ-ში. ტახტზე ასვლისთანავე ამენხოტეპ IV-მ თავისი ძალაუფლება და სიმდიდრე რეფორმებს მოანდომა: აკრძალა ყველა ღმერთის თაყვანისცემა და ერთადერთ ღმერთად ატონი გამოაცხადა. იგი იცვლის სახელს და ირქმევს ეხნატონს („ატონის სული“, „ატონის მსახური“). მეფობის მე-6 წელს დედაქალაქი თებედან ახეტატონში (ელ ამარნა) გადააქვს, რომელიც მისი ბრძანებით აშენდა და ატონს მიეძღვნა.
აღსანიშნავია ის, რომ ატონის კულტის შექმნა არ მიეწერება ეხნატონს. იგი გაღმერთებული იყო მის ტახტზე ასვლამდე და საკუთარი ტაძარიც კი ჰქონდა.
ფარაონის პროგრამა შეიცავდა ახალ რელიგიურ წარმოდგენებს, ახალ სახელს ახალ დედაქალაქს, ახალ არქიტექტურას და ხელოვნებას და ახალ სალიტერატურო ენას.
დღემდე სადავოა, თუ რა ედო საფუძვლად ეხნატონის რეფორმებს. არის ვერსია, რომ იგი იყო ოჯახის გავლენის ქვეშ. ზოგი თვლის, რომ მისი რეფორმების საფუძველი პოლიტიკური იყო, რათა შეეზღუდა ამონის ტაძრის ქურუმთა ძალაუფლება.
ეხნატონი გულგრილი იყო ყველა პოლიტიკური მოვლენისადმი, რომელიც არამარტო ქვეყნის, არამედ ამარნას გარეთ ხდებოდა. მისი ინდიფერენტულობა პოლიტიკისადმი, ქვეყანას კოლონიების დაკარგვის, მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის და კორუფციის ფასად დაუჯდა.

ფარაონი ეხნატონი ბატს მსხვერპლად სწირავს ღმერთ ატონს.

 მისმა რეფორმებმა უარყოფითი რეაქციები გამოიწვია, როგორც არისტოკრატიაში, ისე რიგით მოქალაქეებში, რადგან ეხნატონის რელიგია დოგმატური იყო და კრძალავდა სხვა ღმერთების თაყვანისცემას, ეს კი ეგვიპტელისათვის წარმოუდგენელი იყო.
მისი გარდაცვალების შემდეგ, ეხნატონის რეფორმები დაგმეს, ხოლო ეხნატონი დავიწყებას მიეცა.
ატონის ჰიმნის რამდენიმე ვერსია არსებობდა ახეტატონში, დიდებულთა სამარხების კედლებზე.  ყველაზე სრულად აის სამარხის კედელზე მოთავსებული ვარიანტი ითვლება. ჰიმნის ავტორად თავად ეხნატონი მიიჩნევა. ჰიმნში ატონი გამოცხადებულია ერთადერთ ღმერთად და სამყაროს შემოქმედად. ატონის ჰიმნი გამორჩეულია ძველეგვიპტური ჰიმნებისაგან იმით, რომ მის გარდა სხვა ღმერთი  არ არის მოხსენიებული. „შენ ერთადერთი ხარ და არ არის შენს გვერდით მეორე(სხვა)“ – ასე მიმართავს ეხნატონი ატონს.
მეცნიერებაში ბევრს საუბრობენ „ატონის ჰიმნის“ და 104 ფსალმუნის მსგავსებაზე და ეგვიპტურ გავლენაზე, რომელიც ძველ აღთქმაში იგრძნობა (Nigosian, 2004, 133).

 ეხნატონის ჰიმნი ატონისადმი                                                            

„ატონის ჰიმნი“ იეროგლიფებით

ახლა კი შემოგთავაზებთ ამ ტექსტის თარგმანს აის სამარხიდან :

  დიდება და სიცოცხლე ხორახტის, რომელიც ხარობს  ჰორიზონტზე, თავის სახელით – შუ, რომელიც არის ატონი. დაე, ცხოვრობდეს ის მარად და მარად ცოცხალი და დიადი.

ზეიმობს ყოველი, რასაც მისი სხივები ეფინება. ატონი, ბატონი ცისა და მიწისა, ბატონი ატონის ტაძრისა ახეტატონში.

ზემო და ქვემო ეგვიპტის ხელმწიფე, რომელიც ცხოვრობს სიმართლით, ორივე მიწის ბატონი  ნეფერ ხეპრუ რა, უა ენ რა[1], რას ვაჟიშვილი, რომელიც ცხოვრობს სიმართლით, გვირგვინების ბატონი – ეხნატონი, დაე, გაგრძელდეს მისი სიცოცხლის დღენი.

მეფის დიდი ცოლი, რომელიც უყვარს მეფეს, ორი ქვეყნის ქალბატონი, ნეფერ ნეფრუ ატონი[2], ნეფერტიტი. დაე, იყოს ჯანმრთელი და ცოცხლობდეს საუკუნეების მანძილზე, მარად და მარად!

ამბობს ის: „ამობრწყინდები შენ, მშვენიერო, ცის ჰორიზონტზე! ო, ატონ! ცოცხალო, სიცოცხლის საწყისო! ამობრწყინდები რა  აღმოსავლეთ ჰორიზონტზე, ავსებ ყველა მიწას შენი მშვენებით!

შენ მშვენიერი ხარ, დიადი ხარ! – ზემოდან  დაჰნათი დედამიწას! შენი სხივები გარს ერტყმის ყველა ქვეყანას, შენ მიერ შექმნილის კიდემდე. შენ მზე ხარ და ეფინები ყოველივეს.

შენ დაუმორჩილე ყოველივე შენს ვაჟს,რომელიც გიყვარს.

შენ შორს ხარ, შენი სხივები კი მიწას ეფინება.

როდესაც ჩაესვენები დასავლეთის ჰორიზონტზე,დედამიწას წყვდიადი მოიცავს, გარდაცვლილთა სამყაროს მსგავსად.

ხალხს სძინავს საძინებლებში, წყვდიადია და ვერ ხედავს ერთი თვალი მეორეს. მათი სასთუმლის ქვეშ დამალული ნივთები მოპარულია,მათ კი არ იციან ეს.

ლომები გამოდიან ბუნაგებიდან, გველები იგესლებიან წყვდიადში, სახლები განათებულია ლამპრებით, დედამიწა გარინდებულია, როცა მისი შემქმნელი ჩაესვენება ცის კიდის მიღმა.

ნათელი ეფინება მიწას, როცა შენ აღზევდები ჰორიზონტზე. შენ ბრწყინვალე მზის დისკო ხარ დღისით. განდევნი წყვდიადს შენი სხივებით და ორივე მიწა ზეიმობს შენს აღზევებას.

ყველა წამოდგება ფეხზე შენ მიერ გაღვიძებული, განიბანება, შეიმოსება და ხელაპყრობილი გადიდებს შენ, როდესაც ანათებ დედამიწას მის კიდემდე.

ადამიანები შეუდგებიან თავის სამუშაოს, ცხოველები ბედნიერნი არიან საძოვრებზე, მცენარეები და ბალახები მწვანედ ბიბინებენ, ჩიტები ამოფრინდებიან ბუდეებიდან და მათი ფრთები ადიდებენ შენს კას. ყველა ცხოველი და ფრინველი გახარებული და ბედნიერია.რადგან შენი ბრწყინვალება აცოცხლებს მათ. გემები დაცურავენ ჩრდილოეთისაკენ და სამხრეთისაკენ, ყველა გზა ხსნილია, როდესაც შენ ბრწყინავ. თევზები გახარებულნი ხტიან მდინარეში შენი სხივების ქვეშ. შენი სხივები აღწევენ ზღვის სიღრმეში.

შენ ქმნი ჩანასახს ქალში და სითხეს მამაკაცში.

შენ აცოცხლებ ვაჟს დედის სხეულში, ამშვიდებ მას და ის აღარ ტირის.

შენ ანიჭებ სუნთქვას შენ მიერ შექმნილს, როდედაც ის ტოვებს დედის სხეულს.[…] მისი დაბადების დღეს. შენ ხსნი მის ბაგეებს და ქმნი ყველაფერს, რაც მას სჭირდება.

როდესაც ბარტყი კვერცხშია და გაისმის მისი ხმა ნაჭუჭში, შენ ანიჭებ მას სუნთქვას.

შენ უწესებ მას ნაჭუჭის გატეხვის დროს.

გამოდის ის კვერცხიდან და გაიღებს ხმას, შენ მიერ დადგენილ დროს.

მრავალფეროვანი და იდუმალია შენ მიერ შექმნილი, ერთადერთო ღმერთო, რომლის გვერდით არ არის სხვა.

შენ შექმენი მიწა, შენი გულის წადილის შესაბამისად, როდესაც შენ იყავი მარტო (ერთადერთი).

შენ შექმენი ადამიანები, ყველანაირი ცხოველი და ფრინველი, რომელნიც დადიან ხმელეთზე და ფრენენ ცაში.

ქვეყნები – სირია, კუში, ეგვიპტე, შენ მიუჩინე ყველა ადამიანს თავისი ადგილი ამ ქვეყნებში.

შექმენი ყველაფერი, რაც მათ სჭირდებათ – თითოეულს აქვს თავისი წილი საკვები და მოზომილი აქვს თავისი სიცოცხლის დრო.

ყველას ენა და სახე განსხვებულია.  სხვადასხვაა მათი კანის ფერიც,იმიტომ, რომ განასხვავე შენ ერთი ქვეყანა მეორისაგან.

შენ შექნენი ნილოსი მიწისქვეშეთში და ამოიყვანე ის დედამიწაზე, შენი სურვილისამებრ, რომ აცოცხლო ადამიანები, რადგანაც შექმენი ისინი შენთვის.

შენ ხარ მათი ბატონი სამარადისოდ, დედამიწის ბატონო, რომელიც აღზევდები მათთვის.ო, ატონ!დიადო, პატივდებულო, რომელიც ბრწყინავ დღისით.

ყველა უცხო ქვეყანა და მხარე შენი შექმნილია, ისინი შენი წყალობით ცოცხლობენ, რადგან შენ უბოძე მათ ზეცას  ნილოსი, რომ აწვიმდეს ის  და ქმნიდეს მთებზე ტალღებს, ზღვის ტალღების მსგავსად, რათა დაარწყულოს მათი მინდვრები.

რა ბრწყინვალეა შენი საქმენი, მარადიულობის ბატონო! შენ შეჰქმენი ნილოსი ცაში უცხო ქვეყნებისათვის და უდაბნოში ოთხფეხა ცხოველებისათვის, ხოლო ნილოსი, რომელიც მოსჩქეფს მიწისქვეშეთიდან – საყვარელი ხალხისთვის.

შენი სხივები კვებავენ ყველა მინდორს, რომლებიც ცოცხლობენ და ყვავიან შენთვის, როდესაც შენ აღზევდები.

შენ შექმენი დროთა სვლა, რომ კვლავდაკვლავ წარმოიშვას შენ მიერ შექმნილი.

შენ შექმენი ნილოსის ადიდება მიწის გასაგრილებლად, რომ შემდგომ დამწიფდეს ყველაფერი.

შენ შექმენი დიდებული ზეცა, რომ აღზევდე იქ და თვალი მოავლოყოველივეს, შენ მიერ შექმნილს.

შენ ერთადერთი ხარ, შენ აღზევდები შენი სახეებით, როგორც მზის დისკო.

შენ ხარ ცოცხალი, აღზევებული, ბრწყინვალე.

შენ შორს ხარ, მაგრამ შენი სხივები ჩვენამდე აღწევს.

შენ,ერთმა, შექმენი მილიონობით სხვადასხვა სახე. ქალაქები, სოფლები, მინდვრები, გზები და მდინარე შენ შემოგხარიან, ყველაფრის შემქმნელი მათ თვალწინ ხარ, როცა შენი დისკო ბრწყინავს დღისით.

ყველაფრის ზემოთ შენ ხარ, გადაადგილდები ზეცაში, რომ ცოცხლობდეს ყოველი შენ მიერ შექმნილი. სრულყოფილია ყოველივე რაც კი შექმენი. შენ თვითონ ხედავ [………………………………………………………………………………………………………………………]

ერთადერთი ხარ შენ.

შენ ჩემს გულში ხარ და არ არსებობს მეორე, რომალმაც შეგიცნო შენ, გარდა შენი ვაჟისა, ნეფერხეპრურასი, ერთადერთი, რომელიც ჰყავს რას, რომელმაც იცის შენი საიდუმლო.

შენ ამცნე მას შენი საქმენი და სიდიადე.

შენი შექმნილია მიწაც და ადამიანებიც.

ამობრწყინდები და ისინი ცოცხლობენ, ჩაესვენები და  კვდებიან.

შენ განსაზღვრავ მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობას.

ისინი ცხოვრობენ შენში.

ყველა თვალი მოპყრობილია შენი მშვენიერებისაკენ, შენს ჩასვენებამდე.

ჩერდება ყოველი საქმე, როდესაც ჩაესვენები დასავლეთში.

შენ აღზევდები და ზრდი […….] მეფისათვის.

ხარობს ყველაფერი ქვეყნის კიდემდე მას შემდეგ, რაც შექმენი დედამიწა.

გააღვიძე ისინი შენი ვაჟისათვის, რომელიც შექმნილია შენი სხეულისაგან.

რომელიც არის ზემო და ქვემო ეგვიპტის მეფე, მცხოვრები სიმართლით, 2 ქვეყნის ბატონი, ნეფერ ხეპრუ რა, უა ენ რა, რას ვაჟიშვილი, მცხოვრები სიმართლით, გვირგვინების ბატონი – ეხნატონი, დიადი თავისი სიცოცხლის წლებით.

და მეფის დიდი ცოლისათვის, რომელიც უყვარს მეფეს, ორივე მიწის ქალბატონის, ნეფერ ნეფრუ ატონის, ნეფერტიტისათვის, დაე, იყოს ჯანმრთელი და ცოცხლობდეს საუკუნეების მანძილზე, მარად და მარად!

[1] „მშვენიერი გამობრწყინება,ერთადერთი, რომელიც ჰყავს რას“

[2] „მშვენიერი სილამაზე ატონისა“

ჰიმნი თარგმნა და ტექსტი მოამზადა უნიჭიერესმა ეგვიპტური ენის სპეციალისტმა ნინოკა წამალაშვილმა!!! დიდი მადლობა მას, რომ საშუალება მოგვცა ჩვენს მშობლიურ ენაზე წავიკითხოთ ატონის ჰიმნი. სამწუხაროდ ქართულად ნათარგმნი მასალები სულ თითზე ჩამოსათვლელია. კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა ნინოკას. 

მოგზაურობა კვიპროსსა და ისრაელში

მოგზაურობა ერთადერთი რამაა რაშიც ფულს დაუფიქრებლად ვხარჯავ და ვფლანგავ. საკმარისია დრო – საშუალება გამოჩნდეს და უკვე თვითმფრინავში ვზივარ, თან ბედნიერებისგან ვცქმუტავ რომ მალე სულ ახალ ქვეყანას ვნახავ.
ნოემბერში განსაკუთრებით გამიმართლა, ორი ახალი და არაჩვეულებრივი ქვეყანა მოვინახულე, კვირპოსი და ისრაელი. რაც მთავარია მინიმალურ ფასად, ბილეთებზე დაზოგილი თანხა ყოველთვის გაძლევს იმის საშუალებას რომ უშუალოდ მოგზაურობისას უფრო ხელგაშლილად იყო, ან თუნდაც შემდეგი ქვეყნისათვის გადაინახო🌏

🇨🇾🇨🇾🇨🇾 კვიპროსში მოგზაურობა სრულიად მოულოდნელად გადავწყვიტე, ისიც ასევე მარტივი მიზეზის გამო, WIZZ AIR-ს ერთი მიმართულების ბილეთი 26 ლარად ჰქონდა. ამ შანსს ხელიდან ნამდვილად ვერ გავუშვებდი და ბილეთი ვიყიდე ლარნაკამდე. დიდი ხნის ქექვისა და ძებნის შემდეგ, კვირპოსის ერთ-ერთი ქალაქიდან პაფოსი (Pathos) Ryanair ბილეთი ვნახე თელ ავივამდე, ისიც სულ რაღაც 9 ევროდ. სამსახურიდან გაშვება, არ გაშვებაზე არც მიდარდია, ზუსტად ვიცოდი ამ შესაძლებლობის დაკარგვა ჩემი პასპორტისათვის დიდი დარტყმა იქნებოდა, მე ხომ ვიზებს/ბეჭდებს ვაგროვებ პასპორტში.

🛫ქუთაისამდე რა თქმა უნდა ავტობუსით ჩავხრიგინდით, გავიყინეთ, ვიკანკალეთ, ვერ გამოვიძინეთ. მაგრამ, მომავალი მოგზაურობის სითბო და თავგადასავლები გვათბობდნენ. ამ ყველაფერმაც არ დაახანა, პასპორტის კონტროლზე ისეთი უჟმური ბიძია შემხვდა 10 წუთი გამაჩერა კონტროლზე, თანაც მარტივი მიზეზით – ჩემს ჯავშანს ასკანერებდა. კვიპროსის ყველაზე ახალგაზრდული და კარგი ქალაქი აია ნაპაა, აქ არის ულამაზესი სანაპიროები, რესტორნები, კლუბები, რესტორნები. ამ დროს კი ცოტა მიმკვდარებული იყო სეზონი და უფრო პენსიონერულად გამოიყურებოდა ქალაქი, მაგრამ როდესაც მეგობართან ერთად ხარ სადმე განსაკუთრებული განწყობით, მაშინ ყველაფერი იდეალურად მიდის.

ლურჯი ლაგუნა, კვიპროსი.

კვიპროსის კუნძულზე პირველი გაოცება მარჯვენა მანქანებით მოძრაობამ გამოიწვია, მეორე კი მათი ბერძნული იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ბერძნულს ვლაპარაკობ, მათი ერთი სიტყვაც კი არ მესმოდა. პირველი დღე მზიანი და ბედნიერი იყო, მეორე კი საშინელება. წელიწადში 300 დღე მზიანია, ჩვენი მოგზაურობისას კი გაწვიმდა, სულ რამდენიმე საათით, მაგრამ მაინც წვიმდა. თუმცა, როგორც უკვე ვთქვი, ხასიათის გაფუჭება არაფერს შეეძლო. კვიპროსიდან არაფრით არ უნდა წამოხვიდეთ „მეზეს“ გაუსინჯავად და ჩვენც რესტორნისკენ გავეშურეთ. ეს არის ხორცის, ზღვის პროდუქტების, ან ბოსტნეულის ასე ვთქვათ ასორტი. თითო ადამიანზე დაახლ. 20 ევრო ღირს, მაგრამ დამიჯერეთ ასეთი გემრიელი და თანაც უმარავი სახეობის პროდუქტი მანამდე არ გექნებათ გასინჯული. ასევე, ჩემი რჩევა გაითვალისწინეთ და ერთი დღე ზღვაზე მოგზაურობას დაუთმეთ. არასოდეს არ მინახავს ზღვა ასეთი ლურჯი, კამკამა, ცისფერი, მშვიდი. ვულკანური წარმოშობის კუნძული მართლაც ულამაზესია…
ზოგადად
სასმელი, ტანსაცმელი და სუვენირები ძალიან მისაღებ ფასად იყიდება. თუ იტალიაში ან გერმანიაში გიმოგზაურიათ, დამიჯერეთ ამ ქვეყნებთან შედარებით უიაფესია.
აია ნაპადან პაფოსამდე წასვლა ნამდვილი თავსატეხია. მათ შორის 3 ქალაქია და სათითაოდ ყველგან სხვადასხვა ავტობუსით უნდა წახვიდე, რადგან პირდაპირი ავტობუსები არაა საკმაოდ გაწვალდებით, დროის ფაქტორიც გასათვალისწინებელია. ფასი მისაღებუა, თითო გზა 1.5 ევრო. თუმცა, თუ გავითვალისწინებ რომ ქუთაისიდან ლარნაკამდე 10 ევრო დამჭირდა, უშუალოდ კვირპოსის ქალაქიდან ქალაქამდე 6 ევრო უკვე ძვირი გეჩვენება.

მოგზაურობის დაგეგმვისას ყოველთვის მეგონა, რომ ისრაელში შესვლა იქნებოდა პრობლემა. სრულიად მომზადებული ვიყავი, ყველა საჭირო და არასაჭირო საბუთი მქონდა, მხოლოდ ერთი კითხვა და პასუხებიც მზად მქონდა. თუმცა, სრულიად მოულოდნელად მესაზღვრემ მხოლოდ და მხოლოდ ის გვკითხა სად მივდიოდით, უკან როდის ვბრუნდებოდით და ებრაელი თუ ვიყავი. არანაირი საბუთი არ მოუთხოვია. ბენ გურიონის აეროპორტიდან მატარებლით წავედით ავტობუსის სადგურზე. უკვე გვიანი იყო, გარეუბანში მდებარეობდა და ცოტა საეჭვო ხალხიც დაბორიალობდა. დავდიოდი და კაირო მახსენდებოდა, ზუსტად იგივე ხალხი და რაც მთავარია დაჟინებული მზერა, თან ყველა ჩემზე უთითებს, ნახე რა თეთრია. ნახევარ საათიანი უსედეგო სართულიდან სართულზე სირბილის შემდეგ, მაინც ვერ მივაგენით საჭირო ავტობუსს და გოგონას ვთხოვეთ დახმარება. მან კი გაკვირვებით შემოგვხედა, აქ ამ დროს რატომ ხართ, სწრაფად ტაქსში და აქედან მოშორდითო.

თელ ავივში მოგზაურობისას გაითვალისწინეთ, რომ ყველაფერი ძალიან ძვირია. ქალაქის დასათვალიერებლად Free walking tour ავიღეთ, ეს ყველაზე კარგი საშუალებაა ქალაქის გასაცნობად და ტურის ბოლოს გიდს უტოვებ იმდენს, რამდენიც გგონია რომ დაიმსახურა. ნებისმიერ ევროპულ ქალაქშია მსგავსი ტურები, უბრალოდ წინასწარ მოძებნეთ tripadvisor საიტზე. ხო, არ დაგავიწყდეთ, რომ თითოეულ სიტყვას დაუკვირდეთ, თითქმის ყოველ მესამეს ქართული ესმის!!! თელ ავივის ულამაზესი უბანია ჯაფა (Jaffa). საოცარი პატარა ქუჩები, 4000 წლოვანი ისტორია და ულამაზესი პორტი. ამ ყველაფრის დათვალიერება ზემოთ აღნიშნული ტურით შეგიძლიათ.

ისრაელის ნამდვილი მარგალიტია იერუსალიმი. პირველი ქვეყანა არაა სადაც ვიმოგზაურე, მაგრამ ის რაც იქ ვნახე იყო ნამდვილი საოცრება. თუმცა, თუ კარგად დასვენება გინდათ ისრაელში ჯობია ჯერ თირკმელი გაყიდოთ და მერე წახვიდეთ იქ; საშინლად ძვირია. თუმცა, აქაც მოიძებნება საშუალება იაფად მოგზაურობის, Airbnb შესანიშნავი ვარიანტია და Free walking tour.

იერუსალიმიდან ერთი დღე მკვდარ ზღვას რომ არ დაუთმოთ არ შეიძლება. ავტობუსები ქალაქიდან გადიან, სანაპიროები კი ყველა კერძო და ფასიანია, მინიმუმ 55 შექელი (დაახლ. 13 ევრო). ზღვაში 15 წუთზე მეტი ყოფნა არ შეიძლება, უნდა ამოხვიდეთ და შხაპი მიიღოთ, დაისვენეთ 15-20 წუთით და კვლავ ჩადით ზღვაში. სასტიკად მოერიდეთ სახეზე, თვალში მოხვედრას, წყლის ჭყაპუნს და შხეფებს. ალბათ იკითხავთ, აბა რაღა უნდა ვქნათო?! უბრალოდ დაისვენეთ და იტივტივეთ ზღვაზე, წაიგლისეთ მკვდარი ზღვის ტალახი და კარგად იხალისეთ.

აუცილებლად გაითვალისწინეთ, ისრაელიდან უკან დაბრუნებისას, ვისაც პასპორტში გაქვთ ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნის ვიზები ან ბეჭდები გაქვთ, დაგკითხავენ და ცალკე რიგში გაგიშვებენ, სადაც თქვენც და თქვენს თითოეულ ნივთს გულდასმით შეამოწმებენ. მე, ნამდვილი რეკორდსმენი ვარ, ახლო აღმოსავლეთის რამდენიმე ქვეყნაში ვარ ნამყოფი, თანაც ბევრჯერ. ისტერიკული შემოწმება ჩამიტარეს, დამასკანერეს, ფეხსაცმელები და კურტკა რედგენზე გაატარეს, ყველა ნივთი სათითაოდ გასინჯეს, მე ჯინსის ნაკერებიც კი შემიმოწმეს. ასე რომ, სასიში არაფერია, უბრალოდ მთავარია ფრენამდე მინიმუმ 4 საათით ადრე მიხვიდეთ და რეისზე ჩემსავით თავქუდმოგლეჯილმა არ ირბინოთ. ჩემი მოგზაურობების განმავლობაში, პირველად მოხდა რომ აეროპორტში დაგვიანებული მგზავრის სტატუსით გამომაცხადეს. ძლივს ავასწარი თვითმფრინავში.

ალბათ იკითხავთ, აბა აქ იაფი მოგზაურობა სადააო?!

🔶 იმოგზაურეთ მეგობრებთან ერთად.

🔶 აუცილებლად დარეგისტრირდით Wizz Air, Ryanair გვერდებზე, ჩამოიწერეთ აპლიკაციები და მუდმივად მიიღებთ ფასდაკლებების შეტყობინებებს

🔶 სასტუმროს ყოველთვის ჯობია ბინის ქირაობა, მაგალითად ‘Airbmb’.

🔶 ავტობუსი და მეტრო გადაადგილების უფრო სწრაფი და იაფი საშუალებაა. განვითარებული საზოგადოებრივი ტრანსპორტი არის ის, რისიც მართლა მშურს ევროპის.

🔷 მინიმალური დანახარჯისა და მაქსიმალური ინფორმაციის მისაღებად, როგორც უკვე გითხარით, გაჰყევით Free walking tour-ს. ტურის ბოლოს თქვენვე გადაწყვეტთ რამდენი გადაუხადოთ გიდს.

🔷 თუ მაინც და მაინც ტაქსი გჭირდებათ, მოერიდეთ ტაქსისტებს. Uber ან Blabla Car ბევად უკეთესია.

🔷 და რაც მთავარია, აუცილებლად ისწავლეთ პატარა ჩანთით მგზავრობა. სათრევიც არაფერი გექნებათ ბევრი სიარულისას და ბილეთიც ბევრად იაფი ეღირება.

ყველას სასიამოვნო მოგზაურობას გისურვებთ ❤

“ფარაონის წყევლა” – მითი თუ სინამდვილე?

ეს უცნაური ისტორია XX საუკუნის დასაწყისში მოხდა, ნილოსის დასავლეთ ნაპირზე სადაც მეფეთა ველის ნეკროპოლის მდებარეობს. მრავალი საუკუნის განმავლობაში, ეს ადგილი ფარაონებისა და დიდებულების საბოლოო განსასვენებლად იყო მიჩნეული, ეთაყვანებოდნენ ველის დამცველ ქალღმერთს და სჯეროდათ მისი მაგიური ძალის. 3500 წელის გასული მას შემდეგ, რაც აქ პირველი სამეფო აკლდამა გამოკვეთეს თუტმოს I-ის ბრძანებით, სამარხები მოხატულ იქნა იმქვეყნიური ცხოვრების სცენებით, მიცვალებულთა და კარიბჭეთა წიგნებით, აივსო ფუფუნების საგნებით და რაღა თქმა უნდა მიიზიდა უამრავი თავზეხელაღებული, გამდიდრების სურვილით შეპყრობილი ადამიანი.

ევროპული საზოგადოებისათვის ეგვიპტური სიძველეები ნაპოლეონის ლაშქრობის შემდეგ გახდა ცნობილი. მას შემდეგ მეფეთა ველზე თავი მოიყარეს არქეოლოგებმა, ავანტიურისტებმა, ყველამ ვისაც თავგადასავლები, ოქრო და დიდება სურდა. ასწლეულის განმავლობაში, უამრავი მეცნიერი მუშაობდა ველზე, თუმცა ეგვიპტური ქვიშა საიდუმლოს გამხელას სულაც არ ჩქარობდა.

ჰოვარდ კარტერი და ლორდი კარნარვონი მეფეთა ველზე, 1922 წელი.

6 წლის განმავლობაში, ინგლისელი არქეოლოგი ჰოვარდ კარტერი არქეოლოგიურ გათხრებს ატარებდა მეფეთა ველზე, ამ ხნის განმავლობაში მოშორებით ბინაში ცხოვრობდა და მის ერთფეროვან სამუშაო გრაფიკს იადონი ავსებდა, რომელიც ადგილობრივებმა აჩუქეს და ყოველთვის უმეორებდნენ, რომ ის სამარხის აღმოჩენაში დაეხმარებოდა. როდესაც ყველა იმედი გადაწურული ჰქონდათ და სამუშაოების დასრულებისთვის ემზადებოდნენ, სწორედ მაშინ აღმოაჩინეს აკლდამაში ჩასასვლელი კიდეები. კარტერის სიხარულს საზღვარი არ ჰქონდა, როგორც იქნა მისი იმედები გამართლდა. იმ დღითვე ლონდონში ტელეგრაფი გაგზავნა ლორდ კარნარვონთან: „როგორც ჩანს ამჯერად გაგვიმართლა. აღმოვაჩნე სამარხი ხელუხლებელი ბეჭდით. თქვენს ჩამოსვლამდე ყველა სამუშაო შეწყვეტილია. გილოცავთ, კარტერი.“

ტუტანხამონის სამარხის ბეჭედი, რომელიც 3245 წლის განმავლობაში ხელუხლებლად იყო შემონახული.

1922 წლის 26 ნოემბერს კარტერისა და კარნარვონის კვალდაკვალ, სამარხში კიდევ 17 კაცი მიაბიჯებდა. ჰოვარდმა ასე აღწერა სამარხში გატარებული პირველი წუთები: „აკლდამაში რამდენიმე ნაბიჯი გადავდგით და თავი მაშინვე დაუპატიჟებელ სტუმრებად ვიგრძენით“.
1923 წლის არქეოლოგიური სეზონის გახსნა კარტერმა გადაწყვიტა სარკოფაგის გახსნით დაეწყო. თარიღიც დათქვეს, 16 თებერვალი. მაგრამ მოულოდნელად ლორდი და მისი ქალიშვილი კაიროში გაემგზავრნენ, სადაც კარნარვონი შეუძლოდ გახდა. ექიმებმა დიაგნოზი ვერ დაუსვეს, ლორდს მაღალი სიცხე, კანკალი და ხელ-ფეხზე წითელი ლაქები ჰქონდა. უგონო მდგომარეობაში მყოფი ბოდავდა და ტუტანხამონის სახელს ახსენებდა. კარნარვონი 57 წლის ასაკში გარდაიცვალა და მას „ფარაონის წყევლის“ პირველ მსხვერპლად თვლიან, რომელიც 3200 წელი იცავდა სამარხს. ზუსტად მისი გარდაცვალების დროს, მთელს კაიროში შუქი ჩაქრა, რაც ასევე ავბედით ნიშნად მიიღეს. სულ მალე, კარნარვონს ექსპედიციის სხვა წევრებიც მიჰყვენენ..

სარკოფაგის გახსნისა და მუმიის კაიროს მუზეუმში გადაგზავნის შემდეგ მოულოდნელად გარდაიცვალა არქეოლოგი არტურ მეისი, რომელიც გათხრებზე კარტერის მარჯვენა ხელი იყო. სწორედ მან მოხსნა დალუქულ აკლდამას სამეფო ბეჭედი.  არტურ მეისი გარდაიცვალა სასტუმრო „კონტინენტალში“, იმაცე სასტურმოში, სადაც სიცოცხლის უკანასკნელი დღეები გაატარა ლორდმა კარნარვონმა. მისი სიკვდილის მიზეზის დადგენაც ვერ მოხერხდა…

ზუსტად მეისის გარდაცვალების დღეს, კაიროს მუზეუმის ლაბორატორიაში დაიწყეს ტუტანხამონის მუმიის სახვევებისაგან გათავისუფლება. მკერდზე ამულეტი ნახეს, რომელზეც იეროგლიფებით მსგავსი წარწერა დაეტანათ: „წყევლა და უბედურება დაატყდება თავს მას, ვინც დაარღვევს ჩემი პატრონის სიმშვიდეს“. ეს იყო მეორე და უკანასკნელი გაფრთხილება, რომელსაც პირველის მსგავსად ყურედღება არავინ მიაქცია.

ფარაონ ტუტანხამონის სარკოფაგი

მუმიას იკვლევდა ახალგაზრდა რენტგენელოგი არჩიბალდ დუგლას რეიდი. ერთ დღესაც ის სამსახურში არ გამოცხადდა, მისი საქციელი ყველას უცნაურად მოეჩვენა. რამდენიმე საათიანი ძებნის შემდეგ, პოლიციამ მისი გვამი კაიროს გარეუბანში იპოვა. გვამს არ აღენიშნებოდა არანაირი ძალადობის კვალი, ვერ ის დაადგინეს თუ რას აკეთებდა მეცნიერი მსგავს ადგილას გვიან ღამით.

მეფეთა ველზე პანიკა დაიწყო, მუშებს ანაზრაურება გაუორმაგეს, მაგრამ ამ ფაქტმაც ვერ დააკავა ისინი. არავის სურდა „ფარაონის წყევლის“ შემდეგი მსხვერპლი გამხდარიყო.

ჟურნალისტები მეფეთა ველზე ათენ-აღამებდნენ. ყველას სურდა სენსაციური ინფორმაციის მოპოვება და კარტერის ინტერვიუს ჩაწერა. ბოლოს ჰოვარდმა რადიკალური გადაწყვეტილება მიიღო და სამარხი დახურა დამთვალიერებლებისათის. თუმცა, ერთი გამონაკლისი მაინც დაუშვა. კარნარვონის უახლესმა მეგობარმა ჯორჯ ჯეი გულდმა გადაწყვიტა გამოეყენებინა მისი ლუქსორში ყოფნა და ტუტანხამონის სამარხი თავად დაათვალიერა. სასტუმროში გვიან დაბრუნებული ჯორჯი კიბეებზე, ოთახში მიმავალი გარდაიცვალა. სიმპტომები აქაც იგივე იყო, სისუსტე, თაბრუსხვევა და უცილო სიკვდილი.

გაზეთებმა კვლავ „ფარაონის წყევლას“ დააბრალეს ჯორჯის სიკვდილი. კარტერი ძალიან ნერვიულობდა, ამას ემატებოდა არახელსაყრელი სამუშაო პირობები, ჟურნალისტების განუწყვეტელი ჟრიამული და შემაწუხებელი ცდები ინტერვიუს ჩაწერისა. ბოლოს არქეოლოგმა სამარხიდან ეგვიპტელი მუშები გაყარა. ამ საქციელით მთავრობა ისე გაანაწყენა, რომ ერთი წლით სამუშაო ლიცენზია ჩამოართვეს. სამარხის აღწერაში მონაწილეობის მიღების ნება მხოლოდ დიდი ფულადი ჯარიმის გადახდის შემდეგ მისცეს.

სიკვდილს სიკვდილი მოსდევდა, გაზეთები იტყობინებოდნენ მე-7, მე-10, მე-13, მე-19 მსხვერპლის შესახებ. მათი თქმით, საუკუნეების სიღრმიდან გამოსული ბოროტება აგრძელებდა თავის საქმეს. ხალხი პანიკაში ჩავარდა, XX საუკუნეში ადამიანი უძლური აღმოჩნდა 3200 წლოვანი „ფარაონი წყევლის“ წინაშე. ის ადამიანთა ბედით ისევე თამაშობდა, როგორც ბავშვი თავისი სათამაშოებით. ფარაონის რისხვა თავს დაატყდა არა მარტო გათხრების მონაწილეებს, არამედ მათ ახლობლებსაც. 1930 წელს, არქტეოლოგთა 19 კაციანი ჯგუფისგან რომელიც სამარხში მიაბიჯებდა, ცოცხალი მხოლოდ ჰოვარდ კარტერი იყო. იგი 1939 წელს გარდაიცვალა და სიცოცხლის ბოლომდე სისულელეს და ჟურნალისტების მიერ გამოგონილ მითს უწოდებდა „ფარაონთა წყევლას“.

ეგვიპტოლოგები დღემდე სწავლობენ სამარხის ინვენტარს. ერთადერთი, რაც მათ დღემდე ვერ უპოვიათ – ამულეტია, რომელიც ტუტანხამონს მკერდზე აღმოაჩინეს. ის სწორედ იმ დღეს დაიკარგა, როდესაც კარტერი კაიროდან გაემგზავრა, მას შემდეგ რაც აკლდამაზე მუშაობა დაასრულა.

 

 

ოსირისი – ეგვიპტის პირველი ფარაონი და მიცვალებულთა სამყაროს მბრძანებელი

ოსირისი – ეგვიპტური მითოლოგიის უძველესი ღმერთი, რომლის კულტი ყველაზე გავრცელებული იყო მთელს ეგვიპტეში ცივილიზაციის არსებობის 3000 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. ღმერთი, რომლის სახელის ხსენებაზე ყველას ეგვიპტე, ნილოსი, გარდაცვლილის სამსჯავრო და მიცვალებულთა წიგნი ახსენდება. ოსირისი ძველი ეგვიპტის სიმბოლოა. ალბათ, ყველას გვაინტერესებს თუ როგორ უწოდებდნენ ღმერთს ეგვიპტელები, ზუსტად არავინ იცის, თუმცა მისი იეროგლიფების ტრანსკრიფცია შემდეგნაირია „უსირ“, რაც ეგვიპტურად „ძლევამოსილს“ ნიშნავს. ჰელიოპოლისის მითის მიხედვით, ღმერთმა ატუმმა საკუთარი თავი შექმნა, შემდეგ კი ღმერთი შუ (ჰაერი) და ქალღმერთი ტეფნუტი (სინოტივე). თავისთავად, ორმა ღმერთმა შექმნა გები (მიწა) და ნუტი (ცა), რომლის შვილებად მოიაზრებოდნენ ოსირისი, სეთი, ისისი და ნეფთისი.

ძველი ეგვიპტელების წარმოდგენით, ოსირისი ეგვიპტის პირველი ფარაონი და მმართველი იყო, სწორედ მან გადასცა ადამიანებს საჭირო ცოდნა და გამოცდილება; ასწავლა მიწათმოქმედება, ირიგაცია, მესაქონლეობა, სამართალი, რელიგია და ასტორნომია. მისი მართველობისას ეგვიპტე აყვავდა და დიდებულ ქვეყანად იქცა, ყველა ბედნიერი იყო, ყველა, მაგრამ არა სეთი. შურით დაბრმავებულმა სეთმა, გადაწყვიტა საკუთარი ძმა მოეკლა და თავიდან მოეცილებინა.
სეთმა ყველაფერი საგანგებოდ დაგეგმა და ეშმაკური გეგმა შეიმუშავა. საკუთარ ხელოსნებს ულამაზესი სარკოფაგი დაამზადებინა, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ ოსირისის ტანს იყო მორგებული. სასახლეში დიდი ლხინი გამართა და ცოტა ღვინო დალეულ სტუმრებს სარკოფაგი აჩვენა, თან დაამატა რომ სარგკოფაგს გადასცემდა მას, ვის სხეულსაც იდეალურად დაემთხვეოდა. სტუმრებმა სათითაოდ მოსინჯეს ბედი, ბოლოს ოსირისმა სცადა ბედი და ჩაწვა სარკოფაგში. სწორედ ამ დროს, სეთმა სახურავი დააფარა, ჩაკეტა და კუბო მდინარე ნილოსში გადააგდო. მდინარემ სარკოფაგი ზღვამდე ჩაიტანა და ბოლოს ფინიკიის სანაპიროზე, ბიბლოსთან გამორიყა, ამ დროისათვის ოსირისი უკვე გარდაცვლილი იყო. დამწუხრებული ისისი მის სხეულს ყველგა ეძებდა, ბოლოს მიაგნო ფინიკიაში და ეგვიპტეში დააბრუნა, სადაც ცდილობდა რომ მისი გაცოცხლების საშუალება მოეძებნა. შეშფოთებულმა სეთმა ძმის სხეული 14 (ზოგ მითში 16) ნაწილად დაანაწევრა და ეგვიპტის ტერიოტრიაზე მიმოფანტა. ქალღმერთ ისისს, არც მაშინ დაუყრია ფარ-ხმალი, დასთან ქალმერთ ნეფთისთან ერთად მთელს ეგვიპტეში დაიწყო მოგზაურობა და სხეულის ნაწილების შეგროვება. საბოლოოდ ყველა ნაწილი იპოვეს, გარდა ერთისა, ოსირისის ფალოსი, რომელიც მდინარეში სეთის წმინდა თევზმა შეჭამა. ისისისა და ნეფთისის გოდებამ შეძრა სამყარო; ღმერთ რას შეებრალა მგლოვიარე დები და ანუბისს დაავალა ოსირისის სხეული პირველი მუმიფიცირებისათვის მოემზადებინა; თოტს, ისისსა და ნეფთისს კი დაწვრილებით აუხსნა როგორ შეერთებინათ სხეული. ისისი ძერად გადაიქცა და ახალი სიცოცხლე შთაბერა ღმერთს. სწორედ ამ დროს ისახება ღმერთი ჰორუსი. მკვდრეთით აღმდგარმა ოსირისმა, მიცვალებულთა სამყაროში გადაინაცვლა და მისი მმართველი, სულების მთავარი მსაჯული ხდება.

უძველეს ტექსტებში ოსირისი მოხსენიებულია, როგორც სამართლიანი, ადამიანების შემწე ღმერთი. მის სამსჯავროზე მოსახვედრად მიცვალებულს ანუბისთან ერთად უნდა გაევლო დუატი და პილონების დარბაზი, ამ მოგზაურობისას აუცილებელი იყო გარკვეული რელიგიური შელოცვების ცოდნა; მდიდარი ეგვიპტელები მათი დამახსოვრებით მაინც და მაინც თავს არ იწუხებდნენ და სწორედ ამიტომ დეტალურად ჩაწერეს ეს ყველაფერი „ჭიშკრების წიგნში“ და „მიცვალებულთა წიგნში“. ოსირისის წინაშე წარმსდგარი გარდაცვლილი, ყველანაირად ცდილობს ღმერთი დაარწმუნოს რომ სიცოცხლის განმავლობაში მას არ ჩაუდენია არანაირი ცოდვა და ღირსია მოიპოვოს სამუდამო ცხოვრება იალუს მინდვრებზე. ანუ, აქ დიდი მნიშვნელობა არ ენიჭება იმას, თუ რა გაგიკეთებია ცხოვრებაში, არამედ რამდენად კარგად იყო მომზადებული სამსაჯვროსათვის.

  ალბათ გაგიკვირდებათ, თუ გეტყვით რომ ოსირისს როგორც მიწათმოქმედების ღმერთსაც ეთაყვანებოდნენ. მიწისქვეშ ჩაბრძანებული ღმერთი როგორ უნდა იყოს პასუხისმგებელი უხვ მოსავალზე? თუ ამ საკითხს ისე დავინახავთ, როგორც ძველი ეგვიპტელები, მაშინ ყველაფერი ცხადია. გარდაცვლილი და მკვდრეთით აღმდგარი ღმერთი პირდაპირ კავშირშია მიწათმოქმედების ციკლთან, სადაც ზამთარში მიწა უნაყოფოა, შემდეგ კი იწყება თესვა და ნოყიერი, განახლებული მინდვრებიდან მოსავლის აღება.

გარდაცვლილი და მკვდრეთით აღმდგარი ოსირისი ეგვიპტის მთავარი ღმერთი და სიმბოლო ხდება. ტაძრები, სამარხები, სარკოფაგები, პაპირუსები და სვეტები მისი რელიეფებით იფარება, მას ვხვდებით ყველგან და ყოველთვის. მოდი, ახლა ცოტა იკონოგრაფიასაც შევეხოთ და ავხსნათ მასთან დაკავშირებული სიმბოლოები. როგორც ეგვიპტის პირველი ფარაონსა და მმართველს, მას სამეფო რეგალიებით – მათრახითა და კვერთხით, წვერით, ატეფის გვირგვინით (ზემო ეგვიპტის გვირგვინი, გამშვენებული სირაქლემას ფოთლებით) გამოსახავენ. მისი მიწისქვეშა სამყაროს მბრძანებლის ბუნების ხაზგასასმელად, მხრებს ქვემოთ მუმიის ბანდაჟია აქვს შემოხვეული. ოსირისს სხვა ღმერთებისაგან განსხვავებით ყოველთვის მწვანე ან შავი ფერით ხატავდნენ’ მწვანე განახლების, თავიდან დაბადების სიმბოლოა, შავი კი ნილოსის მიწის ნაყოფიერების.

ღმერთ ოსირისის კულტი მთელს ეგვიპტეში გავრცელდა და ისტორიის განმავლობაში, სხვა ღმერთებისაგან განსხვავებით ოდნავადაც კი არ შესუსტებულა მისი მნიშვნელობა. შუა სამეფოს პერიოდში, მოხდა სოკარსა და პტაჰთან გაიგივება,  რის შემდეგაც სრულიად არნახულ და ძლიერ ღმერთს პტაჰ-სოკარ-ოსირისს ვიღებთ. სწორედ მისი კულტის ასეთმა მოქნილობამ გახადა შესაძლებელი ელინისტურ ეპოქამდე ოსირისის თაყვანისცემა და მხოლოდ ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ მოხდა შესაძლებელი უძველესი ეგვიპტელი ღმერთის მივიწყება.